Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

Obraz „Stary Kair" należy do grupy dzieł powstałych po powrocie Marii Hiszpańskiej-Neumann z sześciotygodniowej wyprawy do Egiptu. Podczas tej podróży artystka odwiedziła Kair, Karnak i Luksor. Wrażenia związane z podróżą silnie oddziałały na jej twórczość. W pracach powstałych w tym okresie Hiszpańska-Neumann poszukiwała formy, która oddałaby ponadczasowość kultury, liczącej sobie wiele tysięcy lat. Zaowocowało to stworzeniem serii obrazów imitujących technikę sgraffito, malowanych na dużych kartonach gruntowanych piaskiem wymieszanym z klejem winylowym (vinavil). Artystka pracująca z reguły w czarno-białej grafice wprowadziła w nich kolor, który jest elementem kluczowym kształtującym strukturę każdej z kompozycji nowego typu. „Malowidła egipskie” to głównie przenoszone na większy format szkice powstałe podczas podróży oraz obrazy o tematyce biblijnej, która już wcześniej pojawiała się w jej twórczości graficznej.

„Stary Kair" powstał na podstawie jednego z dwóch kilogramów szkiców, które Hiszpańska-Neumann przywiozła ze sobą z Egiptu. Pejzaż, który ukazuje najstarszą dzielnicę Kairu, z zabytkami kultury koptyjskiej, islamskiej i żydowskiej, to kwintesencja kraju naznaczonego długą i fascynującą artystkę historią. Jasne budynki malowane grubą ekspresyjną kreską piętrzą się na kolejnych planach od dołu, aż po samą górę. Otaczają je utrzymane w ciemniejszej kolorystyce wzniesienia. W dolnej części obrazu po lewej stronie umieszczona została jasna sylwetka człowieka korespondująca ze świetlistymi zabudowaniami. Tym, co charakteryzuje pejzaż, jest syntetyczna prostota form nawiązująca do średniowiecza, epoki, stanowiącej jedną z najważniejszych inspiracji Hiszpańskiej-Neumann. W warstwie kolorystycznej artystka starała się odtworzyć barwy i sposób modelowania widoku przez promienie słoneczne, który zaobserwowała w Egipcie. Dominują żółcienie, oranże i brązy, a elewacje budynków niemal świecą odbitym blaskiem. Zastosowana przez Hiszpańską-Neumann technika łączenia piasku z klejem w tym wypadku posłużyła do podkreślenia chropowatej powierzchni murów.

Praca została nabyta do zbiorów Muzeum Sztuki w Łodzi bezpośrednio od artystki.

Obraz „Stary Kair" powstał po powrocie Marii Hiszpańskiej-Neumann z wyprawy do Egiptu. Podróż ta miała duży wpływ na jej twórczość. Artystka zaczęła malować na dużych kartonach, a w jej pracach nabrały znaczenia kolor i faktura. Wtedy też stworzyła swoją własną technikę pracy, w której pokrywała płótno mieszanką kleju i piasku. „Stary Kair" powstał na podstawie jednego ze szkiców, które artystka przywiozła ze sobą z Egiptu. Obraz ukazuje najstarszą dzielnicę Kairu. Budynki są jasne, mają bardzo proste formy. Otaczają je ciemniejsze wzniesienia. W pracy dominują słoneczne kolory i brązy. Wyróżnia się biel budynków. Artystka starała się odtworzyć barwy Egiptu. Zastosowana przez nią technika łączenia piasku z klejem, posłużyła do podkreślenia nierównej powierzchni starych murów.

Dorota Stolarska-Kultys

Maria Hiszpańska-Neumann była malarką. Budowle, postacie w jej obrazach były obwiedzione konturem o różnej grubości. Artystka stosowała kolorowe tusze. Kolor był jednak przybrudzony spoiwem winawilem, nierównomiernie wymieszanym z piaskiem.

Opis dzieła:

Obraz „Stary Kair” jest wspomnieniem artystki z podróży do Egiptu. Zachodzące słońce popołudnia zaczerwienia niebo i kieruje światło na geometryczne jasne budynki wtopione w pomarańczową skałę. Światło późnego popołudnia nadaje oliwkowozielony kolor kopulastym budowlom. W półkolistej arkadzie siedzi jakiś człowiek. Jest ubrany na biało w luźną tkaninę. Biała postać rzuca na ścianę trójkątny czarny cień.

Małgorzata Wiktorko, Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Maria Hiszpańska – Neumann

Tytuł: „Stary Kair”

Wymiary: wysokość 57 cm, szerokość 81 cm

Technika: malarstwo temperowe na papierze zagruntowanym winawilem, klej, piasek

Rok powstania: 1961

Obraz Stary Kair to pozioma prostokątna praca na papierze zagruntowanym winawilem z piaskiem , namalowana kolorowymi temperami. Praca to uproszczony pejzaż miejski, namalowany ograniczoną gamą barwną. Krajobraz można podzielić na trzy kolorystyczne pionowe obszary, zamalowane bardzo podobnymi formami. Wszystkie formy obwiedzione są czarnym konturem i wypełnione niemal jednorodnymi plamami barwnymi transparentnej farby, spod których prześwitują zacieki ciemnego winawilu.

Trzy obszary to: po lewej stronie oliwkowozielone kopulaste budowle, w centrum w głębi jasne, piaskowe geometryczne budynki na wzgórzu i po prawej stronie pomarańczowe skały. Nad całością rozciąga się krwiste, bordowe niebo z czarnymi chmurami, malowanymi rozchlapaną farbą.

Wąski dolny pasek obrazu to czarna wstęga ulicy. Po lewej stronie, na szerokości 1/3 obrazu ulica ograniczona jest szarym pasem chodnika, za którym namalowany jest geometryczny  ciemnozielony budynek. Plama obwiedziona jest wyraźnym czarnym konturem. Fasada budynku to poziomy prostokąt wysokości prawie połowy obrazu, z wyniesioną ponad gzyms niewielką prostokątną płaszczyzną po lewej stronie, przekryty półkolistą kopułą z arkadą wejścia pośrodku elewacji. W świetle arkady , przed budynkiem znajduje się biała, nieokreślona stożkowa figura a po prawej stronie, na tle ściany – podobna czarna. Umiejscowienie stożków przed budynkiem może sugerować, że to zakwefione postacie Arabek albo duże naczynia. Po lewej stronie arkady, na ścianie budynku tuż nad chodnikiem widnieje sygnatura artystki – MN poprzedzona prostym profilowym rysunkiem małej myszy zwróconej pyszczkiem ku lewej krawędzi obrazu. Ogon myszy stanowi podkreślenie monogramu. Pod tą linią widnieje data 1961. Maria Hiszpańska-Neuman posługiwała się pseudonimem Mysz, stąd rysunek zwierzęcia przed monogramem. Zza frontalnego budynku wyłaniają się jeszcze trzy półkoliste zielone kopuły i zajmują górną część obrazu. Ciemna zieleń kopulastych budowli jest przetarta czarnymi plamami, ostatnia, czwarta kopuła jest niemal tylko szara.

Po prawej stronie obrazu, ponad czarną wstęgą ulicy pnie się stożkowa pomarańczowo – brązowa skała. Skos jej zbocza zaczyna się poniżej centrum obrazu i pnie się ku górnej krawędzi obrazu, lecz jej nie dotyka i lekkim łukiem opada do prawej krawędzi obrazu. Skała wyrysowana jest zdecydowanym, zamaszystym czarnym konturem, wewnątrz biegną też rytmiczne linie pokazujące szczeliny skalne. Skała jest ciemnopomarańczowa, od góry nieregularnie pobrużdżona kolorem czarnym i ciemnobrązowym. W obrębie konturu skały namalowane są dwa piaskowe, geometryczne budynki o wyglądzie dwu i trzystopniowych schodków. Elewacje są jednorodne, jeden tylko domek ma czarną kreską zaznaczone wąskie okno.

Zwielokrotnione piaskowe, geometryczne domki zajmują centralną część obrazu. To najjaśniejszy fragment pracy, przedstawiający łagodne wzgórze zabudowane podobnym do siebie, kremowo-piaskowymi schodkowymi domkami. Na szczycie wzgórza znajduje się prosty, geometryczny szary budynek. Jego prostokątne wieże sięgają niemal górnej krawędzi obrazu. Cała praca namalowana jest na nieregularnie rozprowadzonym gruncie z winawilu – ciemniejącego spoiwa, które sprawia, że obraz pokryty jest transparentnymi zaciekami. Winawil nierównomiernie wymieszany jest z piaskiem, który głownie w dolnej części obrazu urozmaica fakturę pracy. Prosty krajobraz Starego Kairu zyskuje ślady patyny i użytkowania miasta przez jego mieszkańców.

Maria Hiszpańska-Neumann po drugiej wojnie światowej zajmowała się grafiką, szczególnie drzeworytem i ilustrowała nimi literaturę piękną. Czarne wyraziste kontury w jej pracach są istotnie podobne do ekspresyjnych linii drzeworytów artystki.   W 1960 roku wyjechała na 6 tygodni do Egiptu, gdzie organizowana była wystawa jej prac. Obraz „Stary Kair” z 1961 roku jest zapewne wspomnieniem wrażeń z egzotycznej podróży, przełożonym na medium interesującej dla artystki techniki.

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN