Dokumenty Inne

Dzieło Strzemińskiego wraz ze swym autorem miało znaleźć się „na śmietniku historii”. W momencie powstania (1950 – 1952), „Teoria widzenia” nie miała szans na publikację. Artystę wyrzucono z uczelni, ze związku plastyków. Jeśli chciał tworzyć to tylko dla siebie, w domu. Niewinna w gruncie rzeczy rozprawa stała się książką nielegalną i groźną, ponieważ podważała istniejący ład polityczny, posiadający własne spojrzenie na sprawy sztuki. Kopie pracy przepisywali studenci na wykradzionej ze szkoły plastycznej maszynie do pisania i rozpowszechniali je w tajemnicy przed władzami, co w razie wykrycia z pewnością skończyłoby się represjami, nawet więzieniem.
„Teoria” trafiła m.in. do ASP w Krakowie oraz do jej Wydziału Grafiki Propagandowej w Katowicach. Czytali je Andrzej Wróblewski i Andrzej Wajda, do Katowic przywiózł je Konrad Swinarski, dzięki czemu powstała awangardowa grupa ST-53, wystawiająca początkowo wyłącznie w prywatnych mieszkaniach. (ST odnosiło się do nazwiska Strzemiński oraz ówczesnej nazwy miasta Stalinogrodu, 53 – do roku powstania grupy).
Pisząc „Teorię widzenia” artysta był u kresu sił. Wyczerpany chorobą, bezrobotny, głodujący, rozpaczliwie poszukiwał jakiegokolwiek zajęcia. Miał na utrzymaniu nieletnią córkę. Żona, z którą łączyła go już tylko nienawiść, umierała.
Strzemiński (oraz Katarzyna Kobro) zostali zrehabilitowani jako artyści po śmierci Stalina. Dzięki staraniom dawnych studentów oraz przyjaciół, na których w okresie stalinowskim nie zawsze mógł  liczyć, w 1956 zorganizowano w Ośrodku Propagandy Sztuki w Łodzi okazałą wystawę zatytułowaną „Kobro, Strzemiński”. „Teoria widzenia” oficjalnie ukazała się drukiem w 1958 roku nakładem krakowskiego Wydawnictwa Literackiego. Rzecz podali do druku: Julian Przyboś (przedmowa), Stanisław Fijałkowski (opracowanie), Jerzy Mackiewicz (zdjęcia), Lech Kunka (obwoluta) oraz Stefan Wegner, autor opracowania graficznego.
Maszynopis „Teorii widzenia” liczy dwieście stron. Był przepisywany na różnokolorowej kalce. Tekst opatrzony jest kilkudziesięcioma fotografiami oraz fotografiami rysunków własnych, ilustrujących tezy zawarte w książce, a wykonanych przez Strzemińskiego. Na wewnętrznej stronie tekturowej okładki wklejone jest jego zdjęcie: fotel, w którym siedzi przypomina kształtem mebel zaprojektowany do Sali Neoplastycznej, znajdującej się w Muzeum Sztuki, dzieła zniszczonego na polecenie przez komunistów w 1950 roku. Artysta pozuje na tle ogromnego portretu. Trudno jest rozpoznać szczegóły, ale zapewne któregoś z wodzów rewolucji.

Maciej Cholewiński

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN