Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

„Miasto nieznane” to obraz olejny na płótnie, przedstawiający grupę budynków malowanych płasko, bez światłocienia, z wyraźnym konturem, w kolorach żółtawym, brązowym i zielonawym. W górnej części kompozycji unosi się nad nimi brunatne niebo poprzecinane liniami drutów telefonicznych i elektrycznych. W dolnej części znajdują się odpowiadające im linie płyt brązowego trotuaru. Na trotuarze umieszczona została owalna forma mogąca symbolizować prowadzący w głąb otwór, wypełniona fakturą przypominającą deski, z których jedna ma tajemnicze zaciemnienie wyglądające jak zawiniątko lub kolejne przejście głębiej. Ukazane przez Jerzego Krawczyka miasto przepełnia nieskończona pustka, potęgowana perspektywicznym ujęciem ulic. Uderza w nim niepokojący brak ludzi i unosząca się nad nim widmowa cisza. Stanowiące znaczną część dorobku artysty pejzaże tego rodzaju, przedstawiające przede wszystkim widoki Łodzi, bywają interpretowane na różne sposoby. Pisano o nich między innymi, że ukazują miasto od strony jego brzydoty. Są, jak zauważała Urszula Czartoryska, „lakoniczne i proste, zrytmizowane, a nade wszystko jakby oschłe tą pozorną programową oschłością, jaką – wydaje się – artysta zachowywał, chcąc ocalić swą wrażliwość przed naporem szczególnej, agresywnej atmosfery tego miasta” („Jerzy Krawczyk 1921–1969, malarstwo”, Łódź – Warszawa 1971). Można je również interpretować przez pryzmat biografii autora. W 1957 roku zmarło jego nienarodzone dziecko, a dramat i cierpienie zostały przez niego wyrażone w serii dzieł przepełnionych pustką. W niektórych, jak w omawianym „Mieście nieznanym” czy „Miejscu na Ziemi”, pojawia się zawiniątko przypominające ciało niemowlęcia owinięte w tkaninę.

Wyludnienie w pracach artysty jest też ostatnio odczytywane jako nawiązanie do dramatycznych skutków II wojny światowej, w tym do Zagłady, która była tematem często przez niego podejmowanym. Na taką interpretację zwrócono uwagę podczas wystawy „Jerzy Krawczyk. Myszy i ludzie” prezentowanej w dniach 1.07 – 25.09.2022 w Muzeum Sztuki w Łodzi. Artysta podchodził do wojennej hekatomby w sposób metaforyczny, prowadząc narrację na bardzo wielu poziomach i posługując się różnymi sposobami reprezentacji. Zmagając się z „niewyobrażalnością” wydarzenia, w którym przemoc i śmierć doświadczone zostały na niespotykaną wcześniej skalę, poszukiwał nowych form wyrazu. Przyjęte konwencje i mówienie wprost okazały się bowiem niewystarczające w zderzeniu z tym tematem. Jedną ze strategii Krawczyka stało się operowanie brakiem. Za jego pomocą artysta akcentował pustkę po świecie i ludziach, którzy bezpowrotnie zniknęli. Jego prace stanowią swego rodzaju reprezentację nieobecności. W obrazie „Miasto nieznane” i podobnych realizacjach, artysta ukazał konsekwencje opustoszenia miejskiego krajobrazu. Jest to symboliczna emanacja tego doświadczenia. 

Dorota Stolarska-Kultys

„Miasto nieznane" to obraz olejny na płótnie. Przedstawia grupę budynków w kolorach żółtawym, brązowym i zielonym. Unosi się nad nimi brunatne niebo. Widać linie drutów telefonicznych i elektrycznych. W dolnej części znajduje się brązowy trotuar z kratą płyt. Na nim tajemniczy otwór wypełniony deskami. Ukazane przez Jerzego Krawczyka miasto jest puste. Uderza w nim brak ludzi. Jest w tym coś dziwnego. Przypomina miasto widmo, którego mieszkańcy nagle zniknęli. Artysta posługuje się pustką by opowiedzieć o tragedii jaką była II wojna światowa. Był to temat często przez niego podejmowany. Jednocześnie pustka służy artyście do opowiedzenia o własnym dramacie. W roku powstania pracy zmarło jego nienarodzone dziecko.

Jerzy Krawczyk był malarzem. Mieszkał w Łodzi. Na niektórych obrazach można rozpoznać fragmenty tego miasta. Obraz nosi tytuł „Miasto nieznane”. Są na nim puste ulice, wielkie budynki zasłonięte płotem. Niebo jest ciemne i zimne. Malarz mówi nam, jak czuje się w nieznanym mieście. Nie zna jego ulic i budynków. Dlatego czuje się samotny. Otacza go pustka i milczące budynki.

Maciej Cholewiński, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Jerzy Krawczyk

Tytuł: „Miasto nieznane”

Wymiary: wysokość 70 cm, szerokość 55 cm

Technika: malarstwo olejne na płótnie

Rok powstania: 1957

Obraz Jerzego Krawczyka to pionowy prostokątny krajobraz namalowany w tonacjach kolorów ziemi farbami olejnymi na płótnie. Kompozycję można podzielić na trzy nierówne poziome pasy. Od dołu są to chodnik, architektura i niebo z siatką drutów elektrycznych. Obiekty okonturowane są czarnymi liniami i wypełnione płaskimi plamami barwnymi.

Podłoże to połać zakratowana rzadką siecią czarnych linii płyt chodnikowych w kolorze ciepłego jasnego brązu. Linie nie są równoległe do krawędzi obrazu, płyty chodnikowe to romby i trapezy. Siatkę tworzy pięć linii odchylających się nieznacznie od pionu i cztery linie bliskie poziomowi. Z prawej strony, na przecięciu linii narysowany jest nieforemny owal w kolorze miodu, z dziewięcioma pionowymi liniami wewnątrz. Figura przypomina wieczko drewnianej beczki lub wlot studzienki kanalizacyjnej. Z lewej strony, przy dolnej krawędzi widnieje sygnatura artysty – pozioma sprężynka o trzech skrętach, przypominająca literę „M”.

Środkowy pas przypomina zajmowanym obszarem kształt ustawionego poziomo wrzeciona, niższego z lewej strony, wyższego przy prawym boku. Jest to zwarta zabudowa otoczona płotem i murem. Od lewej krawędzi zaczyna się biały płot z pionowych sztachet i ciemnozielone wzgórze, które razem tworzą kształt leżącego trójkąta równoramiennego. Jego ścięty przez bok obrazu wierzchołek znajduje się na wysokości jednej trzeciej całości pracy. Na prawo od ogrodzenia, w centrum obrazu znajduje się czworobok piaskowych budynków z małymi nielicznymi oknami i ciemno brązowymi spadzistymi dachami. Przypominają swoją prostotą fortecę z klocków – pierwszy po lewo to smukły stojący prostopadłościan z jednym małym prostokątnym oknem na szczycie i prostym daszkiem. Kolejna bryła jest tej samej wysokości, lecz jest szersza. Po prawej stronie ma niewielkie arkadowe wejście w centrum i dwa rzędy małych okien – niżej – trzy w rzędzie, wyżej pod linią dachu – cztery. Przed budynkiem, mniej więcej pośrodku widnieje czerwony ażurowy wysoki maszt o kształcie smukłego trójkąta równoramiennego. Wierzchołek masztu przewyższa nieco dach budynku. Od masztu rozpoczyna się biegnące w prawą stronę białe, delikatne ogrodzenie z białych pionowych prętów. Na tle elewacji pisakowego budynku jest niemal niewidoczne, choć pozioma linia zarysowuje kontur górnej granicy płotu. Za głównym budynkiem i po jego prawej stronie w głębi stoją jeszcze trzy prostokątne elewacje domów. Są w górnej części bladobeżowe, dolne połowy mają kolor ciemnego brązu. Górne kondygnacje przeprute są dwoma rzędami malutkich okienek. Wysokość domów jest różna. Najwyższy, wyższy od głównej budowli (fortecy) jest pawilon w centrum, niższy po prawo, najniższy zaś dotyka prawej krawędzi kompozycji. Budynki stykają się lub lekko na siebie zachodzą. Gzyms ostatniego budynku przecina prawą krawędź w połowie wysokości. Artysta nie pokusił się o precyzyjne oddanie trójwymiarowości brył budynków ani relacji przestrzennych.

Najwyższy pas kompozycji to musztardowe gładko namalowane niebo. Jest poprzecinane siatką czarnych linii przewodów elektrycznych. Podobnie jak sieć płyt chodnikowych, nie jest to regularny układ prostych linii. Linie poprzeczne są trzy, pionowe i ukośne są dwie. Punkty przecięcia wzmacniają czarne węzły. Kable zajmują niemal całą połać nieba i budują nastrój niepokoju i grozy. Tworzą dach ogrodzenia tytułowego miasta i korespondują z kratownicą chodnika.

Jerzy Krawczyk to łódzki malarz, związany z łódzką PWSSP. Po 1945 roku uczęszczał na wykłady Władysława Strzemińskiego i na swój sposób zinterpretował jego „Teorię widzenia". Krawczyk wypracował własną formułę malarstwa, nazwanego przez siebie „realizmem przestrzennym". Autotematyczny wątek „sztuki o sztuce" i życiowe doświadczenie, również wojenne, były kluczowe dla jego malarstwa.

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN