Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

Praca zatytułowana „Portret Broniewskiego" to w rzeczywistości trzy szkice narysowane ołówkiem przez Artura Nachta-Samborskiego na zagiętym kilkukrotnie kartonie. Tytułowa praca znajduje się na awersie środkowego odcinka, dwie pozostałe na rewersie. Jedna z nich ukazuje mężczyznę w ciemnym swetrze rozmawiającego przez telefon, druga to bardzo schematyczny portret siedzącej postaci. Nacht-Samborski wykonywał setki szkiców, zachowały się jego liczne szkicowniki zapełnione mniej lub bardziej skończonymi wizerunkami ludzi, rysunkami martwych natur czy kompozycjami abstrakcyjnymi. Nie wszystkie projekty przybierały później formę skończonych obrazów.

„Portret Broniewskiego" ukazuje poetę z profilu, artysta nieco karykaturalnie uwydatnił niektóre cechy jego fizjonomii. Uwagę zwraca mocniej zaakcentowany podbródek i duży niezgrabny nos, a także charakterystyczny skos oczu. Trudno powiedzieć czy Nacht-Samborski rysował Broniewskiego „na żywo”, z pamięci czy też posługując się fotografią. Bardzo możliwe, że artysta mógł poznać poetę jeszcze przed wojną, kiedy obaj po klęsce wrześniowej przebywali we Lwowie. Prezentowany szkic może być wprawką do ukazującego Broniewskiego obrazu olejnego. W utrzymanej w złamanych zieleniach i szarościach kompozycji Nacht-Samborski przedstawił go w ujęciu do pasa, z twarzą zwróconą bardziej do widza. W obrazie cechy fizjonomiczne, tak mocno uwydatnione w rysunku, zostały przez autora nieco wygładzone.

Z dwóch pozostałych rysunków na uwagę zasługuje zwłaszcza szkic przedstawiający mężczyznę z telefonem. Jest to z dużym prawdopodobieństwem portret Nachta-Samborskiego. Można w nim rozpoznać cechy dla niego charakterystyczne: głębokie zakola, zaczesane do tyłu ciemne włosy i wydatny nos o szerokich nozdrzach oraz nieco przysadzistą sylwetkę. Taki wizerunek artysty zachował się na fotografiach z lat 50. i 60. Nacht-Samborski nie stronił od autoportretów. Znanych jest wiele obrazów, na których artysta uwiecznił sam siebie w różnych sytuacjach.

Ostatnia praca ukazująca bardzo szkicowo zarysowaną sylwetkę. Ze względu na układ ciała siedzącej postaci, przypomina ona obraz „Kobieta oparta o krzesło". Schematyczny charakter rysunku pozwala tu jednak jedynie na ciężkie do potwierdzenia domniemania.

Praca „Portret Broniewskiego" to w rzeczywistości trzy szkice. Zostały narysowane ołówkiem na kartonie. Z jednej strony znajduje się rysunek przedstawiający Władysława Broniewskiego. Jego twarz została ukazana z boku. Dwa pozostałe szkice znajdują się po drugiej stronie kartonu. Jeden ukazuje mężczyznę w ciemnym swetrze. Postać trzyma w ręku telefon. Mężczyzna przypomina artystę. Drugi ukazuje siedzącą postać. Jest to bardzo prosty rysunek. Prawdopodobnie portret Broniewskiego i szkic postaci to studia do obrazów. Nacht-Samborski wykonywał bardzo dużo takich rysunków. Nie wszystkie projekty przybierały później formę skończonych dzieł.

Dorota Stolarska-Kultys

Informacje o artyście:
Artur Nacht-Samborski był malarzem. Urodził się w Krakowie i pochodził z rodziny żydowskiej. Nazywał się Artur Nacht. W czasie II wojny światowej posługiwał się fałszywym świadectwem urodzenia na nazwisko Stefan Ignacy Samborski. Po wojnie zmienił nazwisko na Artur Nacht-Samborski. Artysta robił bardzo dużo rysunków, w tym szkice do obrazów. Najbardziej lubił malować martwe natury i rośliny. Artur Nacht-Samborski najczęściej rysował i malował duże liście fikusa. Ta roślina przypominała mu krakowski dom rodzinny przed II wojną światową.

Opis dzieła:  
„Portret Broniewskiego” to rysunek na kartonie. Na tym samym kartonie jest rysunek postaci z telefonem. To najprawdopodobniej autoportret malarza Trzeci szkic na tym samym kartonie jest bardzo uproszczony. Przedstawia siedzącą postać.

Małgorzata Wiktorko, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Artur Nacht-Samborski

Tytuł: „Portret Broniewskiego”

Wymiary: długość całej rozprostowanej kartki 63 cm, wysokość pojedynczego rysunku 18 cm, szerokość 11,5 cm

Technika: szkice portretowe ołówkiem na papierze

Rok powstania: lata 50-te XX wieku

Artur Nacht-Samborski sporządził trzy szkice portretowe Władysława Broniewskiego na wąskim pionowym pasku papieru, którego złożenie stworzyło cztery prostokątne kwatery. Po jednej stronie wstęgi artysta naszkicował miękkim ołówkiem dwie sylwetki poety, po drugiej stronie – trzecią. Każda poza jest inna – mamy tu bowiem pełnopostaciowy wizerunek mężczyzny rozmawiającego przez telefon, szkicową półpostać i na rewersie - profilowe popiersie. 

Pierwszy rysunek to pełna postać poety, zajmująca centralną część pionowej prostokątnej kwatery. Jest to ukazany profilem zwrócony w lewo łysiejący mężczyzna, który trzyma przy uchu czarną słuchawkę telefoniczną. Ubrany jest w ciemny sweter i wąskie spodnie z kieszeniami, najprawdopodobniej jest bosy. Nogi są zaledwie obwiedzione konturem, za to sweter wypełniają ołówkowe linie budujące wrażenie grubych splotów dzianiny. Profil twarzy narysowany kilkoma zaledwie liniami pozwala rozpoznać ostry orli nos i spokojne, pogodne oczy ze zmarszczkami odchodzącymi w stronę skroni. Przerzedzone włosy w nieładzie ciemnieją na potylicy. Nacht-Samborski rysował pospiesznie, chwytając jednak ruch modela i cechy postawy oraz proporcje postaci.

Na tej samej stronie kartki Nacht-Samborski naszkicował półpostać męską. Niedokończenie szkicu nie pozwala jednoznacznie określić, że modelem do tej pracy był także Broniewski. Jest to delikatny kontur osoby siedzącej przodem do widza na krześle, opierającej rękę po lewej stronie o oparcie krzesła, rękę po prawej, zgiętą w łokciu wspartej o nienarysowany stół. Owalna twarz wypełniona jest cieniem zaledwie rysów twarzy – oczy, nos i usta to krótkie poziome kreski.

Na rewersie wąskiego arkusza Nacht-Samborski naszkicował najbardziej wyrazisty portret Władysława Broniewskiego. Jest to profilowy portret w popiersiu. Na skrótowo potraktowanych ramionach osadzona jest krępa szyja, a na niej masywna okrągła głowa. Potylica, podgardle i wystający podbródek narysowane są mocno przyciśniętym rysikiem ołówka. Mężczyzna ma krótkie włosy z widoczną linią zakoli. Oczy są głęboko osadzone, zmrużone, nos długi z siodełkiem. Usta są małe, zaciśnięte, wykrzywione w grymasie niezadowolenia lub sceptycyzmu. Wewnętrzną linią zarysowana jest uniesiona do góry kość policzkowa i zmarszczki mimiczne.

Artur Nacht-Samborski i Władysław Broniewski to artyści dzielący los pokolenia, które przeżyło II wojnę światową i układało sobie trudne relacje z komunistycznymi władzami. Broniewski był faworyzowanym przez rządzących piewcą rewolucji komunistycznej, Nacht-Samborski po dwuletnim  okresie niełaski, już od 1952 roku piastował ważne funkcje w warszawskiej ASP. Czy szkicowy, intymny zapis sylwetki poety jest też nieco autoportretem Nachta-Samborskiego?

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN