Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

„Szkicownik z widokiem Starego Miasta" to typowy gładki sześćdziesięciokartkowy szkolny zeszyt wypełniony trzydziestoma dwoma rysunkami Artura Nachta-Samborskiego. Na okładce brulionu z przodu znajduje się grafika z wizerunkiem Starego Miasta w Warszawie, z tyłu na niebieskim tle obrazek przedstawiający spawacza i fragment Pałacu Kultury i Nauki. Wybór zeszytu jest zapewne przypadkowy, albowiem Nacht-Samborski zapełniał rysunkami setki podobnych notesów, a nawet czasem strony książek i albumów o sztuce wydawanych po rosyjsku. W omawianym szkicowniku dominują rysunki wykonane kredką i gwaszem, przedstawiające w większości szkice do portretów i fragmenty martwych natur. Poszczególne zeszyty z rysunkami artysty stanowią rodzaj pamiętnika, w którym zapisały się tematy i kierunki, które w danym momencie go absorbowały. Rysunki zgromadzone w „Szkicowniku z widokiem Starego Miasta" są w większości bardzo uproszczone i schematyczne. Widać tu liczne zarysy głów i sylwetek, z których wiele sprawia wrażenie niedokończonych, a część została jak gdyby zamazana przez autora. Powtarzalność pewnych motywów, takich jak leżący na łóżku akt, pozwala podejrzewać, że w szkicowniku znalazły się też studia do konkretnych obrazów. W tym przypadku następujące po sobie szkice pozwalają prześledzić kolejne etapy zmagań artysty z podjętym tematem. Pierwszy rysunek z serii ukazuje postać leżącą na łóżku, nieco przysłoniętą umieszczonym na pierwszym planie po prawej stolikiem, na którym stoi dzbanek. Wykony nerwową kreską szkic jest bardzo schematyczny, podobnie z resztą jak następny, w którym artysta podmienił dzbanek na kwiat w doniczce – często pojawiający się w jego pracach fikus. W tym samym szkicu Nacht-Samborski wprowadził do kompozycji kolor żółty, akcentując nim piersi i fragment ręki modelki. Żółtą kredką wypełnił również partię tła tuż za kobietą. Kolejna kompozycja wzbogacona została o fragment zasłony umieszczonej w lewym górnym rogu. Ostatni z serii rysunków ukazuje sytuację z szerszej perspektywy. Po lewej stronie widzimy stolik z zaakcentowanym niebieskim kolorem dzbankiem, po prawej zielony fikus. Na dalszym planie, na łóżku przysłoniętym nieco zasłoną, leży modelka ukazana już nie przodem, lecz bokiem. W kompozycji pojawia się też ponownie kolor żółty. Wprowadzenie kolorów na tak wczesnym etapie pracy wydaje się zupełnie zrozumiałe dla artysty wywodzącego się z formacji kapistów. Dla Nachta-Samborskiego kolor i zachodzące między barwami relacje były niejednokrotnie istotniejsze niż sama treść obrazu. Nawet jeżeli kompozycja nie została ukończona lub też finalne dzieło różni się znacznie od szkiców, możliwość wglądu w tryb pracy artysty, jaką otrzymujemy dzięki dostępowi do szkicowników, wydaje się bezcenna.

Artur Nacht-Samborski wykonywał setki szkiców i rysunków. Część z nich stanowiła studia do obrazów. Inne miały charakter luźnych rysunków. Artysta zapełniał nimi liczne bloki, a także rosyjskie wydania książek czy albumów z malarstwem. „Szkicownik z widokiem Starego Miasta" składa się z trzydziestu dwóch rysunków. Prace zostały wykonane kredką i gwaszem. Są to przede wszystkim szkice portretów i fragmenty martwych natur. Rysunki są bardzo proste.

Dorota Stolarska-Kultys

Informacje o artyście:
Artur Nacht-Samborski był malarzem. Urodził się w Krakowie i pochodził z rodziny żydowskiej. Nazywał się Artur Nacht. W czasie II wojny światowej posługiwał się fałszywym świadectwem urodzenia na nazwisko Stefan Ignacy Samborski. Po wojnie zmienił nazwisko na Artur Nacht-Samborski. Artysta robił bardzo dużo rysunków, w tym szkice do obrazów. Najbardziej lubił malować martwe natury i rośliny. Swoje szkice robił w zeszytach, notesach, blokach. W latach 50. i 60. w Polsce trudno było dostać papier dobrej jakości. W księgarniach były dostępne rosyjskie albumy o sztuce. Książki były drukowane na gładkim papierze. Artysta rysował i malował po drugiej stronie reprodukcji w albumie. Materiały malarskie, farby sprowadzał z zagranicy. W Polsce bardzo trudno było kupić farby w mocnych, jaskrawych kolorach.
Artur Nacht-Samborski najczęściej rysował i malował duże liście fikusa. Ta roślina przypominała mu krakowski dom rodzinny przed II wojną światową.

Opis dzieła:  
Artur Nacht-Samborski wykorzystał gładki sześćdziesięciokartkowy szkolny zeszyt. Na okładce zeszytu jest rysunek Starego Miasta w Warszawie. W tym zeszycie Artur Nacht-Samborski zrobił 32 szkice kredką lub gwaszem. Gwasz jest to farba wodna z dodatkiem bieli. Gwasz jest farbą kryjącą. Artysta szkicował portrety, fragmenty martwych natur, kompozycje z aktami. Być może są to studia do konkretnych obrazów. Rysunki są bardzo proste.

Małgorzata Wiktorko, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Artur Nacht-Samborski

Tytuł: „Szkicownik z widokiem Starego Miasta”

Wymiary: wysokość 21 cm,  szerokość 14,4 cm

Technika: 34 karty z rysunkami kredką i gwaszami

Rok powstania: lata 60-te XX wieku

Szkicownik Artura Nachta- Samborskiego z lat 60. wziął swoją nazwę od okładki, na której przyklejona jest grafika z kolorowymi kamienicami warszawskiego Starego Miasta, na co wskazuje czerwony znak syrenki w prawym górnym rogu okładki. Niewielkich rozmiarów zeszyt wypełniają kolorowe i monochromatyczne szkice – rośliny, portrety, akty kobiece, martwe natury i abstrakcyjne kompozycje. Ze względu na stosowanie gwaszy, niektóre kartki uległy zamoczeniu, co w pewnych przypadkach dodaje interesujące efekty szkicom. Zawartość szkicownika dowodzi różnorodności tych pospiesznych rejestracji. Wiele rysunków to zaledwie plątanina kilku kresek, w które artysta uchwycił zaobserwowany kształt. Inne są uzupełnione kolorem – często doprowadzone do końca jako skończone prace. Nacht-Samborski daje się poznać jako kolorysta, eksperymentujący już na poziomie szkiców z kolorami – łączy róże z pomarańczem i butelkową zielenią, brąz z żółcieniem, stalową szarość z czerwienią.

Taki kolorystyczny eksperyment zrealizował właśnie na jednej z kart szkicownika. To abstrakcyjna kompozycja wykonana gwaszem i kredkami ołówkowymi. Na pionowym prostokącie kartki dominuje duży owalny kształt przesunięty z centrum nieco ku górze i w lewo. Okonturowany czernią owal wypełniony jest karminowym kołem z dużą czarną kropką pośrodku, który z kolei okolony jest intensywnym pomarańczem, który otaczają niewielkie plamy bladego różu, szarości, czerni, trawiastej zieleni i żółci. Owalny kształt u góry ma rodzaj czarnej bujnej szczotki. Owal unosi się na tle kratownic i prostokątów konturowanych czernią i wypełnionych różnymi kolorami. Przestrzeń powyżej owalu pokolorowana jest na ciemną szarość i butelkową zieleń. Po prawo pojawiają się od góry patrząc prostokąty czarny, żółty, ciemnobrązowy i czekoladowy. Poniżej owalu znajdują się dwa wąskie pasy czerwony i żółty, zaś poniżej swoistą bazę dla kompozycji tworzą dwa leżące prostokąty – wyżej błękitny, poniżej czarny.

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN