Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

Prezentowane rysunki to szkice powstałe podczas pracy nad plakatem zachęcającym kobiety do nauki zawodu. Jego wersja ostateczna również znajduje się w zbiorach Muzeum Sztuki w Łodzi. Plakat powstał w okresie socrealizmu i wpisuje się w propagowaną wówczas ideę aktywizacji zawodowej kobiet i zrównania ich z mężczyznami na rynku pracy. W powojennej Polsce młodym dziewczynom oferowano liczne kursy doszkalające i zachęcano je do podejmowania ciężkich prac zarezerwowanych do tej pory dla mężczyzn. Umożliwiało to kobietom z jednej strony większą mobilność społeczną i emancypację, jednak z drugiej wynikało w dużej mierze z braków kadrowych w męskich zawodach i potrzeby rąk do pracy, zwłaszcza na terenach przyłączonych do Polski po II wojnie światowej. W projekcie plakatu zaproponowanym przez Artura Nachta-Samborskiego, obok dziewczyny, do której skierowane są umieszczone na dole słowa: „Zdobędziesz piękny zawód w Zasadniczej Szkole Zawodowej”, znajduje się górująca nad nią postać męska. Tym samym plakat wpisuje się w pewnego rodzaju trend dominujący w sposobie ukazywania wizerunku młodej kobiety pobierającej naukę lub wykonującej pracę pod czujnym okiem męskiego opiekuna lub nauczyciela. Tego rodzaju przedstawienia dominowały prze wszystkim w prasie i fotoreportażu. Mimo pozornego dowartościowania kobiet pozwalało to na zachowanie porządku płci, według którego rola mentora, opiekuna i eksperta przypisywana była mężczyźnie, a zadaniem kobiety było słuchanie i podziwianie bardziej doświadczonego kolegi. Kobieta była więc traktowana, nawet w skierowanym do niej plakacie, w sposób znacznie bardziej przedmiotowy niż podmiotowy. Prezentowane tutaj szkice pozwalają prześledzić drogę jaką przeszedł artysta poszukując odpowiedniej relacji między bohaterami. O ile w obu pracach pozycja nauczyciela jest podobna, o tyle układ ciała dziewczyny ulega zmianie. W jednym ze szkiców młoda kobieta ma twarz zwróconą do widza, jest zaangażowana w pracę i nie patrzy na swojego mentora, wydaje się niezależna. W drugim, zbliżonym do układu z ostatecznej wersji plakatu, dziewczyna ukazana profilem sprawia wrażenie bardziej nieporadnej i niepewnej, jak gdyby czekającej na wskazówki lub reakcję stojącego obok mężczyzny. Nie wiadomo, który projekt powstał jako pierwszy i czy Nacht-Samborski sam podjął ostateczną decyzję o kształcie plakatu. Biorąc pod uwagę, że jest to praca o charakterze propagandowym, artysta mógł podlegać sugestiom i wymaganiom ideologicznym stawianym przez organy władzy.

Prezentowane szkice powstały podczas pracy nad plakatem. Miał on zachęcać kobiety do nauki zawodu. Wersja ostateczna plakatu również znajduje się w zbiorach Muzeum Sztuki w Łodzi. Praca powstała w okresie socrealizmu. Wyraża ideę zrównania kobiet i mężczyzn na rynku pracy. W takich przedstawieniach często ukazywano kobietę w towarzystwie mężczyzny. Ona była uczennicą, a on nauczycielem. Świadczyło to o tym, że równość płci jest tylko pozorna. Kobieta nadal musi słuchać bardziej doświadczonego mężczyzny. W szkicach Nachta-Samborskiego widać różnicę w układzie ciała dziewczyny. Na jednym patrzy ona na widza. Sprawia wówczas wrażenie niezależnej. Na drugim jest zwrócona bardziej w stronę nauczyciela. Widać, że jest niepewna i uległa. Ten drugi rysunek jest bliższy ostatecznej wersji plakatu.

Dorota Stolarska-Kultys

Informacje o artyście:
Artur Nacht-Samborski był malarzem. Urodził się w Krakowie i pochodził z rodziny żydowskiej. Nazywał się Artur Nacht. W czasie II wojny światowej posługiwał się fałszywym świadectwem urodzenia na nazwisko Stefan Ignacy Samborski. Po wojnie zmienił nazwisko na Artur Nacht-Samborski. Artysta robił bardzo dużo rysunków, w tym szkice do obrazów. Najbardziej lubił malować martwe natury i rośliny. Artur Nacht-Samborski najczęściej rysował i malował duże liście fikusa. Ta roślina przypominała mu krakowski dom rodzinny przed II wojną światową.

Opis dzieła:  
„Zdobędziesz piękny zawód w Zasadniczej Szkole Zawodowej” to plakat propagandowy. Plakat miał zachęcać młode kobiety do ciężkiej fizycznej pracy. Obok dziewczyny stoi przy maszynie starszy mężczyzna w czapce. W Muzeum Sztuki w Łodzi są szkice i gotowy plakat.

Małgorzata Wiktorko, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Artur Nacht-Samborski,

Tytuł: „Szkice do plakatu”

Wymiary: wysokość 42 cm,  szerokość 31,5 cm

Technika: rysunek kredką i węglem na papierze

Rok powstania: 1952

Szkic Artura Nachta-Samborskiego to praca rysowana kredkami oraz węglem na pionowym prostokątnym arkuszu papieru. Rysunek przedstawia dwie osoby – na pierwszym planie ukazaną profilowo półpostać dziewczyny i stojącego w głębi za nią -  starszego mężczyznę. Oboje zwróceni są w lewo, skupieni są na czymś, co znajduje się z lewej strony i na szkicu jest zaledwie diagonalną linią odkreślająca lewy dolny narożnik. Profilowa postać dziewczyny, rysowana węglem, zakomponowana jest po prawej stronie, jej plecy niemal przylegają do prawego brzegu kartki. Czubek jej głowy sięga trzech czwartych wysokości pracy. Ubrana jest w fartuch na szerokich szelkach, koszulę z podwiniętymi do łokcia rękawami, na głowie ma zawiązaną chustkę, spod której tylko przy skroni wysuwają się włosy. Swoją prawą rękę wyciąga w lewą stronę i opiera dłoń na owalnym kształcie. Jej młoda, świeża twarz jest skupiona, oko zaznaczone jest czarnym ostrym punktem. Jedyny akcent koloru w tej postaci to czerwony przecinek ściągniętych w skupieniu ust. W głębi kompozycji, za dziewczyną, po lewej stronie jest narysowany dojrzały mężczyzna. Jego ciemnoniebieski nieokreślony strój wyrasta plamą zza twarzy dziewczyny i ponad jej wyciągniętą ręką. Ponad uproszczonym ubraniem widnieje szkicowo zarysowana szczupła twarz wąsatego mężczyzny w okularach i czapce na głowie. Czubek czapki ścięty jest górną krawędzią pracy. Mężczyzna opuszcza wzrok i skupia go na geście dziewczyny.

Artur Nacht-Samborski sporządził szkic do plakatu zachęcającego młodzież do wybierania szkół branżowych. Ostateczna wersja plakatu opatrzona jest hasłem: „Zdobędziesz piękny zawód w Zasadniczej Szkole Zawodowej”. Para osób ze szkicu ukonkretnia się – dziewczyna to uczennica, która pod czujnym okiem mistrza uczy się obsługiwać maszynę.

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN