Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

Artur Nacht-Samborski wykonywał setki szkiców i rysunków. Część z nich stanowiła studia do obrazów, część miała charakter luźnych rysunkowych notatek. Zapełniał nimi liczne bloki i zeszyty, a także rosyjskie wydania książek czy albumów z malarstwem. W przypadku tych ostatnich, na kartach malował najczęściej portrety i głowy, często też domalowując coś do zamieszczonych w nich reprodukcji. Zawierający dwadzieścia osiem prac Szkicownik „Mastiera staroj żiwopisi” to jeden z przykładów tego rodzaju działań. Wykonane gwaszem i farbą olejną rysunki pokrywają zarówno puste, jak i wypełnione tekstem strony książki w płóciennej oprawie. W szkicowniku znajdują się prace mniej i bardziej skończone, przeważają kompozycje abstrakcyjne i portrety. Jego analiza pozwala wniknąć w szeroki świat stylistycznych zainteresowań artysty oraz, co wyróżnia omawiany obiekt spośród innych szkicowników artysty znajdujących się w zbiorach muzeum, w jego aktualne podejście do koloru. Zgromadzone w książce prace, ze względu na technikę wykonania, dają wgląd nie tylko w zmagania z formą ale także właśnie z barwą, która w twórczości Nachta-Samborskiego – kolorysty – odgrywała bardzo istotną rolę. W pracach dominują mocne żółcie, niebieskości i zielenie, ale także złamane róże, fiolety i szarości. Tymi pierwszymi artysta malował przede wszystkim abstrakcje, drugie są charakterystyczne dla portretów. Wizerunki ludzi są zresztą często bardzo zbliżone do skończonych prac pochodzących z tego samego okresu. Postaci ukazane są w sposób skrótowy i uproszczony, niejednokrotnie z mocno zaakcentowanymi okrągłymi oczami, wydatnym nosem i czasem ledwie zaznaczonymi ustami. W niektórych wizerunkach, jak choćby w znajdującym się na drugiej stronie szkicownika popiersiu mężczyzny o krótkich czarnych włosach i dużym nosie, ubranego w pastelową koszulę w paski i narzuconą na nią granatową kurtkę lub marynarkę, można rozpoznać autoportret artysty. Z pośród licznych portretów uwagę zwraca także inny szkic, ukazujący profil łysego mężczyzny z wysokim czołem umieszczony na tle czarnych plam. Jego ucho i okrągłe oko zaznaczone są w niezgodnych z anatomią miejscach. Rysunek to rodzaj zabawy z kubizmem, który w początkowych latach twórczości szczególnie inspirował autora.

Wśród prac o charakterze abstrakcyjnym dominują kompozycje stworzone z linii i plam lub pasów grubo nakładanej farby. Wiele jest także rysunków o charakterze geometrycznym, z figurami wyznaczonymi ciemną grubą linią. Uwagę zwraca zwłaszcza jedna, niemalże skończona kompozycja znajdująca się przy końcu szkicownika. Jest to fantazyjna forma zamknięta w beżowym obramowaniu, ukazana na żółtym tle i zbudowana wijącą się czarną linią zakończoną okrągłymi punktami,. Jej strukturę wewnętrzną wypełnia jasny brąz i beżowe oraz czarne paski. Uwagę zwraca tu niezwykle spokojny dukt linii, miękkie zawijasy i zapętlenia oraz niemalże biologiczne płynne łuki.

Na ostatniej stronie książki znajdowała się reprodukcja pracy Francesco Guardiego przedstawiająca widok Wenecji. Nacht-Samborski pokrył ją niemal szczelnie dosadnymi czerwonymi liniami otoczonymi ciemnoczerwonym obramowaniem namalowanym szerokim duktem pędzla.

Dorota Stolarska-Kultys
 

Artur Nacht-Samborski wykonywał setki szkiców i rysunków. Część z nich stanowiła studia do obrazów. Inne miały charakter luźnych rysunków. Artysta zapełniał nimi liczne bloki, a także rosyjskie wydania książek czy albumów z malarstwem. W przypadku tych ostatnich, na kartach malował najczęściej portrety. Często też dodawał coś do ilustracji, które się w nich znajdowały. Szkicownik „Mastiera staroj żiwopisi” powstał na bazie rosyjskiej książki. Zawiera dwadzieścia osiem prac. Zostały wykonane gwaszem i farbą olejną. To przegląd różnorodnych zainteresowań artysty.

Dorota Stolarska-Kultys

Informacje o artyście:
Artur Nacht-Samborski był malarzem. Urodził się w Krakowie i pochodził z rodziny żydowskiej. Nazywał się Artur Nacht. W czasie II wojny światowej posługiwał się fałszywym świadectwem urodzenia na nazwisko Stefan Ignacy Samborski. Po wojnie zmienił nazwisko na Artur Nacht-Samborski. Artysta robił bardzo dużo rysunków, w tym szkice do obrazów. Najbardziej lubił malować martwe natury i rośliny. Swoje szkice robił w zeszytach, notesach, blokach. W latach 50. i 60. w Polsce trudno było dostać papier dobrej jakości. W księgarniach były dostępne rosyjskie albumy o sztuce. Książki były drukowane na gładkim papierze. Artysta rysował i malował po drugiej stronie reprodukcji w albumie. Materiały malarskie, farby sprowadzał z zagranicy. W Polsce bardzo trudno było kupić farby w mocnych, jaskrawych kolorach.
Artur Nacht-Samborski najczęściej rysował i malował duże liście fikusa. Ta roślina przypominała mu krakowski dom rodzinny przed II wojną światową.

Opis dzieła:    
Artur Nacht-Samborski wykorzystał rosyjską książkę „Mastiera staroj żiwopisi”. Szkicownik „Mastiera staroj żiwopisi” zawiera 28 prac artysty. Namalował swoje prace farbą olejną i gwaszem. Gwasz jest to farba wodna z dodatkiem bieli. Gwasz jest farbą kryjącą. W Szkicowniku „Mastiera staroj żiwopisi“ są portrety. Często są rysunki abstrakcyjne. Nie przedstawiają niczego konkretnego, są to układy linii i kształtów.

Małgorzata Wiktorko, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Artur  Nacht-Samborski

Tytuł: „Szkicownik << Mastiera staroj żiwopisi" >>”

Wymiary: wysokość 39,5 cm,  szerokość 28,7 cm

Technika: szkice w technice gwaszu na papierze, farba olejna

Rok powstania: ok. 1974

Praca Artura Nachta-Samborskiego to duża prostokątna pionowa książka w sztywnej okładce oprawiona w szare płótno z tytułem na froncie przy górnej krawędzi zapisanej cyrylicą „Mastiera staroj żiwopisi”. Artysta rosyjskie wydawnictwo potraktował jak zbiór dobrej jakości kartek i uczynił z niego swój szkicownik. Na niektórych stronach spod plam gwaszu przezierają szpalty tekstu. Niektóre strony są abstrakcyjnymi kompozycjami o wysmakowanej kolorystyce, inne to zaledwie linie będące zapisem gestu artysty,  najwięcej jednak skończonych prac stanowią portrety.

Jednym z nich jest utrzymany w chłodnej, ciemnej kolorystyce ekspresjonistyczny portret kobiety. Jej twarz jest ukazana frontalnie, jednak korpus zwraca się nieznacznie w lewą stronę. Figura okonturowana jest grubą czarną kreską, która to linia niejako pęcznieje na czaszce postaci dookreślając fryzurę – gładko upięte trzema niebieskimi spinkami bujne loki. Twarz okolona czernią jest kłębowiskiem białych, szarych i kremowych linii. Okrąg twarzy jest wypełniony pospiesznym rysunkiem kredką, który pomimo swojej prostoty chwyta rysy portretowanej postaci. Czarna kredka jedną linią wykreśla łuk brwi, opada by miękką fala opisać nos i wraca ku górze by drugim wypukłym łukiem dookreślić drugą brew. Poniżej łuków brwi narysowane zostały dość duże czarne kropki oczu. Ściągnięte usta to pozioma prosta kreska. Zaledwie kilka plam szarości, czerni i koloru niebieskiego konstruuje bluzkę surowej postaci. Po lewej stronie czarny kontur korpusu rozszerza się w pionowy pas czerni, zaś ramię po prawej stronie zyskuje swobodne, żywe niebieskie wypełnienie z wyraźnych linii szerokiego pędzla. Resztę nieokreślonego stroju wypełnia, podobnie jak tło pracy – stalowa zawiesista szarość.

Szkicownik datowany jest na rok 1974 – czyli ostatni rok życia artysty. Zabawny pomysł przekształcenia radzieckiej publikacji mógł wynikać zarówno z niedoborów w sklepach dla plastyków, jak i z intymnej, prywatnej demonstracji poglądów artysty, który jednakowoż przez większość życia był pupilkiem władzy.

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN