Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

„Głowa bez twarzy w niebieskiej bluzce" to obraz olejny namalowany na nietypowym podłożu, jakim jest papier fotograficzny. Kompozycja przedstawia ujętą w sposób schematyczny głowę kobiety wyraźnie odciętą od szarego tła konturem w kolorze ugru. Twarz pozbawiona jest ust, natomiast okrągłe oczy i nos zostały ukazane w sposób silnie uproszczony. Głowę otacza ciemny kształt sugerujący włosy lub chustę, a długa szyja sprawia wrażenie otulonej czarnym golfem. Najmocniejszym akcentem kolorystycznym kompozycji jest jaskrawoniebieskie ubranie kobiety. To jeden z wielu podobnych portretów, które Artur Nacht-Samborski malował wręcz kompulsywnie. Były to często wizerunki niekompletne i niedokończone, pozbawione ust, nosa lub oczu. Przez to bardziej przypominały maski niż portrety. Artysta stosował deformację, czasem posługiwał się też groteską i karykaturą uwypuklając to, co szczególnie zainteresowało lub zaintrygowało go w modelce lub modelu. Mimo znacznej skrótowości, czy wręcz syntetyczności ujęcia, postaci portretowane przez Nachta-Samborskiego wydają się realne, choć odindywidualizowane. Artysta ukazuje je z reguły en face, rzadziej w ujęciu en trois quarts lub z profilu. Twarze wyłaniają się z układu grubych, często sprawiających wrażenie niechlujnych, śladów pędzla. Wizerunki malowane przez Nachta-Samborskiego przywodzą na myśl figury z portretów Paula Klee, z którego twórczością artysta zetknął się podczas pobytu w Berlinie i Wiedniu w latach 1921-1924.

Wielu krytyków próbuje łączyć tego rodzaju realizacje z wojennymi doświadczeniami autora, o których on sam mówił niewiele lub niechętnie. Nacht-Samborski był bowiem artystą pochodzenia żydowskiego, Ocalałym z Zagłady. Od września 1942 roku ukrywał się pod fałszywą tożsamością jako Stefan Ignacy Samborski. Urodzony w krakowskiej rodzinie kupieckiej jako Artur Nacht, po wojnie posługiwał się dwojgiem nazwisk – rodowym i okupacyjnym. Niekompletność portretów jego autorstwa, którymi niechętnie się dzielił, podobnie jak swoją okupacyjną historią, może wskazywać na problem tożsamości. U artysty, podobnie jak u wielu Ocalałych, była ona złożona i niejednorodna, przetrącona przez wojnę. Być może malowane przez niego wizerunki to twarze osób, które tak jak on, doświadczyły traumy. 

Dorota Stolarska-Kultys

„Głowa bez twarzy w niebieskiej bluzce" to obraz olejny. Zamiast zwykłej kartki artysta użył papieru fotograficznego. Jest to dość nietypowe. Kompozycja przedstawia głowę kobiety. Jest ona bardzo prosta. Widać tylko okrągłe oczy i nos, nie ma ust. Głowę otacza ciemny kształt. To włosy albo chusta. Szyja jest jakby otulona czarnym golfem. Kobieta ma sobie niebieskie ubranie. Artur Nacht-Samborski jest autorem wielu tego rodzaju portretów. Obrazy sprawiają wrażenie jak gdyby artysta ich nie kończył. Zawsze czegoś brakuje. Być może taki sposób przedstawienia ma związek z wojennymi doświadczeniami autora. Ze względu na żydowskie pochodzenie musiał się ukrywać w czasie wojny pod cudzym nazwiskiem. Możliwe, że twarze które przedstawia też ukazują ludzi dotkniętych przez wojnę.

Dorota Stolarska-Kultys

Informacje o artyście:
Artur Nacht-Samborski był malarzem. Urodził się w Krakowie i pochodził z rodziny żydowskiej. Nazywał się Artur Nacht. W czasie II wojny światowej posługiwał się fałszywym świadectwem urodzenia na nazwisko Stefan Ignacy Samborski. Po wojnie zmienił nazwisko na Artur Nacht-Samborski. Artysta robił bardzo dużo rysunków, w tym szkice do obrazów. Najbardziej lubił malować martwe natury i rośliny. Swoje szkice robił w zeszytach, notesach, blokach. W latach 50. i 60. w Polsce trudno było dostać papier dobrej jakości. W księgarniach były dostępne rosyjskie albumy o sztuce. Książki były drukowane na gładkim papierze. Artysta rysował i malował po drugiej stronie reprodukcji w albumie. Materiały malarskie, farby sprowadzał z zagranicy. W Polsce bardzo trudno było kupić farby w mocnych, jaskrawych kolorach.
Artur Nacht-Samborski najczęściej rysował i malował duże liście fikusa. Ta roślina przypominała mu krakowski dom rodzinny przed II wojną światową.

Opis dzieła:  
Artysta robił bardzo dużo rysunków. W latach 50. i 60. Artur Nacht-Samborski sprowadzał z zagranicy materiały malarskie. W Polsce bardzo trudno było kupić farby w mocnych, jaskrawych kolorach.
Artysta namalował obraz „Głowa bez twarzy w niebieskiej bluzce“ farbami olejnymi. Obraz jest namalowany na papierze fotograficznym. Ubranie zostało namalowane jaskrawo niebieską farbą. Twarz jest namalowana płasko i w sposób uproszczony. Oczami są dwie kropki, nos to tylko kreska.

Nawiązanie do innego artysty:
W latach 20. Artur Nacht-Samborski bardzo cenił twórczość Paula Klee. Widział jego obrazy w Berlinie i Wiedniu. Paul Klee malował uproszczone wizerunki twarzy.
Artur Nacht-Samborski ukazuje płaskie jasne twarze na kontrastowym tle. Twarze przypominają maski. Artysta przeżył II wojnę światową, często musiał się ukrywać. Być może maski symbolizują ukrywanie.

Małgorzata Wiktorko, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Artur Nacht-Samborski

Tytuł: „Głowa bez twarzy w niebieskiej bluzce”

Wymiary: wysokość 39,5 cm,  szerokość 29,7 cm

Technika: malarstwo olejne na papierze fotograficznym

Rok powstania: około 1958

Obraz Artura Nachta-Samborskiego to praca olejna na pionowym prostokącie papieru fotograficznego. Jest to nietypowe, bardzo uproszczone przedstawienie portretowe, w którym wizerunek twarzy jest potraktowany skrótowo, zaś główna uwaga jest skierowana na kolory. W kadrze widnieje popiersie portretowe. Jest usytuowane nieco na lewo od pionowej osi obrazu. Dolną połowę zajmuje intensywnie błękitne półkole, okonturowane po lewej stronie beżową linią z dwoma poziomymi beżowymi paskami oraz czarny odwrócony trapez szyi. Górną połowę pracy zajmuje pomalowany na biało owal twarzy, który z prawej strony obwiedziony jest beżowym konturem. W gładkiej plamie twarzy znajdują się pionowa beżowa linia nosa i dwoje oczu – po lewej szare kółko z pionową źrenicą i po prawej – niewyraźne, jakby zniszczone od łuszczącej się farby. Twarz i szyja otoczone są szarą prostokątną plamą, która po lewej przecierana jest kolorem beżowym. Trudno określić, czy to niedokończone tło czy zgeometryzowana fryzura. Marginesy pracy są jasne, lewy - liliowy i prawy – seledynowy. Za tezą o niedokończonym szarym tle przemawia wyłaniający się spod szarości kształt, który jest jakby cieniem niebieskich ramion portretowanej osoby po prawej stronie.

Portret „Głowa bez twarzy w niebieskiej bluzce” to w istocie nie wizerunek, a analiza kolorystyczna zestawień barwnych. Znać, że Nacht-Samborski analizował koniunkcję błękitu, beżu i odcieni szarości.

Agnieszka Wojciechcowska–Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN