Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

Fotografie „Pachnąca", „Opanowana" i „Spokojna" należą do obszernej serii „O niej", nad którą Teresa Gierzyńska pracowała od początku lat 70. do 2018 roku. Jest to subtelna i intymna opowieść o kobiecości, emocjach i odczuwaniu świata snuta na granicy realności i fikcji, dokumentu i kreacji. Fotografie stanowią rodzaj odpowiedzi autorki na swego rodzaju „męskie spojrzenie”, odzwierciedlone w wielu aktach prezentujących kobiece ciało wyłącznie jako obiekt pożądania i w ten sposób uprzedmiotawiające je. W swoich pracach Gierzyńska stara się natomiast pokazać cielesność kobiet z ich własnego punktów widzenia. W sposób bezkompromisowy wyzwala je z konwenansów i oczekiwań społecznych, podejmując odważne kwestie łamiące tabu. Stany, których doświadcza bohaterka zdjęć, tytułowa „ona” mają charakter uniwersalny – przeżywa smutek, choruje, jest zła, samotna, ale też spokojna, szczęśliwa, zmysłowa lub wulgarna. Autorka nie ocenia tych emocji, ale rejestruje to, czego sama doświadcza, zmiany nastrojów czy zmiany w swoim ciele takie jak ciąża czy miesiączka.

Zbiór fotografii z serii „O niej", chociaż nie stanowi linearnej narracji, można traktować jak rodzaj dziennika: zapisu codzienności i katalogu rożnych stanów, z którymi identyfikować się może wiele kobiet. Tę uniwersalność gwarantuje sposób ujęcia - ciasne kadrowanie, fragmentarycznie ukazane ciało wymykając się spojrzeniu, czasem widmowo rozmyte, ginące w cieniu albo odważnie wyeksponowane w ujęciach „en face", na których autorka patrzy wprost w obiektyw. Gierzyńska nie miała własnej pracowni, dlatego jej fotografie powstawały w prywatnej przestrzeni domu. Najczęściej były to łazienka albo sypialnia, gdzie dodatkowym walorem, jak w obrazie „Spokojna", stawała się pościel, której fałdy tworzyły spójną organiczną całość z ciałem. Przestrzeń domu wprowadzała do fotografii intymność, ale można ją interpretować także jako miejsce stereotypowo przypisywane kobietom. Być może takie rozumienie prac artystki nie było jej intencją, jednak pozwala na nie spojrzeć także z innej, bardziej feministycznej perspektywy. W ten sposób serię „O niej" analizowała Joanna Kordjak, kuratorka zorganizowanej w Zachęcie (2022) monograficznej wystawy Gierzyńskiej. W towarzyszącym jej katalogu napisała: „W patriarchalnym społeczeństwie przestrzeń domu tradycyjnie przeznaczona kobietom utrwalała ograniczający ich wolność stereotypowy podział ról” i zwracała uwagę na to, że twórczość Gierzyńskiej pozostawała nieco w cieniu działalności jej męża, Edwarda Dwurnika. Artystka zajmowała się jego sprawami i domem, a dopiero pomiędzy tymi obowiązkami także swoją pracą artystyczną. Jej sytuacja była w ten sposób egzemplifikacją sytuacji, w której kobieta–artystka dysponuje znacznie mniejszą przestrzenią na rozwijanie własnej działalności artystycznej niż jej partner, a jej twórczość może się realizować przede wszystkim w intymnych sferach domu – miejscu, gdzie spędza najwięcej czasu ze względu na inne obowiązki. To doświadczenie podobnie jak sam temat prac związanych z osobistymi, często intymnymi przeżyciami i odczuciami, również może być wspólne dla wielu kobiet.

Fotografie „Pachnąca", „Opanowana" i „Spokojna" należą do obszernej serii „O niej". Teresa Gierzyńska pracowała nad nią od początku lat 70. do 2018 roku. Jest to subtelna i intymna opowieść o kobiecości, emocjach i odczuwaniu świata. Artystka łączy w fotografiach realność z fikcją. Ona – to kobieta, która bywa smutna, chora, zła, samotna, ale też spokojna, szczęśliwa, zmysłowa czy wulgarna. Autorka nie ocenia tych emocji. Rejestruje to, czego sama doświadcza i co czują też inne kobiety.

Dorota Stolarska-Kultys

Informacje o artystce:

Teresa Gierzyńska jest fotografem. Robi najczęściej zdjęcia elementów własnego ciała. Była żoną znanego malarza Edwarda Dwurnika. Zajmowała się sprawami męża i domem. Jej twórczość była lekceważona. Teresa Gierzyńska nie miała własnej pracowni. Zdjęcia powstawały w sypialni lub w łazience. Dopiero po śmierci Dwurnika zaczęto doceniać jej twórczość fotograficzną. W 2021 roku w Zachęcie, w Warszawie zrobiono wystawę jej zdjęć.

Opis dzieł:

Na zdjęciu „Spokojna” jest tylko zmięta pościel z ułożoną dłonią i wystającą stopą. Są to ciasne kadry. Zdjęcie „Opanowana” pokazuje część skulonego ciała ze skrzyżowanymi rękami i nogami. Zdjęcie „Pachnąca” pokazuje wygięte ramię z odsłoniętą pachą. Jest zrobione w ciasnej łazience. Zdjęcia powstawały od lat 70. XX wieku.

Nawiązanie do innych dzieł:

W 1929 roku Virginia Woolf opublikowała tekst „Własny pokój”. W tej książce opisała jak ważny jest dla kobiety własny pokój - pracownia, w której może pisać, malować, tworzyć. W tamtych czasach własny pokój był symbolem niezależności i swobody intelektualnej kobiet.

Małgorzata Wiktorko, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Teresa Gierzyńska

Tytuł: Seria „O niej” („Opanowana”, „Pachnąca”, „Spokojna”)

Wymiary: wymiary różne – odpowiednio wysokość 19 cm, szerokość 29 cm; wysokość 19,3 cm, szerokość 28,8 cm; wysokość 19,5 cm, szerokość 28, 5 cm

Technika: fotografia czarno-biała

Rok powstania: 1981

Teresa Gierzyńska stworzyła cykl fotografii zatytułowany „O niej”. Jet to rodzaj autoportretu, sposób zastanowienia się nad sobą, intymna, zmysłowa narracja. Przestawia kadry z fragmentami ciała kobiety.

„Opanowana”: Na poziomej, czarno-białej fotografii widnieje fragment postaci siedzącej kobiety. Modelka jest ubrana w getry z dzianiny, z widocznymi pionowymi prążkami. Na nogach ma krótkie, jasne spodenki lub spódnicę, które zarysowują się przy jej prawym udzie. W kadrze mieszczą się jej nogi i ręka. Prawa noga jest ugięta w kolanie, łydka wyznacza skośną linię w centrum pracy. Kolano znajduje się przy górnej granicy kadru na lewo od środka, natomiast kostka – przy dolnej granicy kadru, na prawo od środka. Za zgiętą nogą po lewej stronie widać udo kobiety. Lewa noga pozującej leży zgięta na podłożu, linia tej nogi jest pozioma, kolano znajduje się przy prawym dolnym rogu, a kostka przy lewym dolnym rogu. Na lewej nodze oparta jest lewa ręka, zgięta w łokciu. Rękę przysłania ugięta prawa noga. Linia ręki tworzy przeciwważną linię skośną w stosunku do linii prawej nogi. Dłoń kobiety jest swobodnie opuszczona, mały palec zarysowuje półkole. W tle zarysowuje się kawałek sfałdowanej tkaniny- możliwie dalsza część ubranego korpusu kobiety. Stóp nie widać w kadrze zdjęcia. Przy dolnej linii widnieje podpis: „<<O niej>> - Opanowana - T. G. 1981”.
Z tej samej serii pochodzi praca „Pachnąca”, ta czarno-biała fotografia ukazuje znowu fragment ciała kobiety. Naga kobieta stoi w pomieszczeniu, zwrócona w prawą stronę. Kadr łapie jej ciało od połowy klatki piersiowej (widać zarys piersi, ale nie sutek) do połowy głowy. Klatka piersiowa zwrócona jest w prawą stronę, natomiast ręka modelki odgięta do tyłu, tak jakby opierała ją na biodrze. Ramię wyznacza skośną linię od centrum zdjęcia do jednej trzeciej lewej krawędzi. Przedramię biegnie w dół przy lewej krawędzi obrazu, widzimy jego fragment. Pod pachą ugiętej ręki ukazuje się lekkie owłosienie. Głowa jest odwrócona tak, że widać jedynie kręconą, krótką fryzurę sięgającą za szczękę. „Spokojna” to kadr z sypialni. Spod kołdry wystaje stopa, a na kołdrze ułożona jest dłoń z pierścionkiem. Fałdy kołdry układają się w fantazyjną kompozycję.

Teresa Gierzyńska tworzy fotografie przez pryzmat kobiecego spojrzenia. W swoich pracach przedstawia niejednokrotnie wątki autobiograficzne, przebija przez nie nietrwałość uchwyconych momentów i specyficzna wrażliwość.

Helena Sej, Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN