Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

„Papuga" to kompozycja olejna na papierze ukazująca umieszczony w centrum zarys ptaka – papugi, zwróconej przodem do widza. Nad nią po prawej stronie znajdują się namalowane w schematyczny sposób liście, kształtem przypominające wielokrotnie powtarzający się w martwych naturach Artura Nachta-Samborskiego motyw fikusa. Kompozycja sytuuje się na granicy abstrakcji i figuracji. Połączenie to jest dość charakterystyczne dla powojennych prac artysty. Mniej więcej w połowie lat 50. w twórczości Nachta-Samborskiego dokonała się bowiem zmiana polegająca m.in. na znacznym uproszczeniu i zgeometryzowaniu form, co zbliżyło jego malarskie kompozycje do sztuki nieprzedstawiającej. Artysta nie zrezygnował jednak w pełni z motywów figuralnych, które tak jak tytułową papugę wkomponowywał w wielobarwną mozaikę tła, czyniąc z nich jego integralną część. W omawianej pracy autor dążył do uzyskania jednoczesności płaszczyzny obrazu poprzez niemalże pełne zatarcie granic pomiędzy motywem i abstrakcyjnym tłem. Figura ptaka malowana jest szerokimi pociągnięciami pędzla, budowana w oparciu o plamy barwne i pozbawiona konturu, a jej granica jest płynna. Zarówno w „Papudze", jak i w innych kompozycjach z tego okresu, jeszcze silniej niż dotychczas na znaczeniu zyskują relacje kolorystyczne między formami. W omawianej pracy dominują odcienie zieleni i niebieskiego, kolory są złamane i przygaszone, a farba nakładana swobodnie i dość żywiołowo, co kreuje wrażenie spontaniczności i ulotności.

Twórczość Nachta-Samborskiego to, zgodnie z założeniami kapistów, z których kręgu się wywodził, malarstwo skupione na samym sobie. Stosunki kolorystyczne są tu znacznie bardziej istotne niż sam temat. W swoich kompozycjach artysta stosował intensywne barwy, uproszczenia i prymitywizacje, zaczerpnięte z ekspresjonizmu, z którym zetknął się jeszcze przed wojną podczas pobytu w Berlinie. Doświadczenie to naznaczyło jego działania na długie lata. Pojawienie się w powojennych pracach Nachta-Samborskiego abstrakcji może być traktowane zgodnie ze słowami Mieczysława Porębskiego, jako „dyskusja z malarskim eksperymentem” (M. Porębski, „Z XIX Biennale w Wenecji", „Przegląd artystyczny” nr 6, 1958), jednak nie bez wpływu był tu też zapewne modernistyczny przełom w polskiej sztuce, który miał miejsce w okresie odwilży.

Dorota Stolarska-Kultys
 

„Papuga" to kompozycja olejna na papierze. W centrum znajduje się zarys ptaka – papugi. Jest ona zwrócona przodem do widza. Nad nią po prawej stronie znajdują się liście. Ich kształt jest bardzo uproszczony. W kompozycji zawarte zostały elementy, które można rozpoznać, takie jak papuga czy liście. Tło jest dla odmiany zbiorem plam w różnych kolorach. Jest jak mozaika. Takie połączenie jest charakterystyczne dla powojennych prac Artura Nachta-Samborskiego. Kształt ptaka i tło wchodzą ze sobą w relacje. Dzieje się to zwłaszcza na poziomie kolorów.

Dorota Stolarska-Kultys

Informacje o artyście:
Artur Nacht-Samborski był malarzem. Urodził się w Krakowie i pochodził z rodziny żydowskiej. Nazywał się Artur Nacht. W czasie II wojny światowej posługiwał się fałszywym świadectwem urodzenia na nazwisko Stefan Ignacy Samborski. Po wojnie zmienił nazwisko na Artur Nacht-Samborski. Artysta robił bardzo dużo rysunków, w tym szkice do obrazów. Najbardziej lubił malować martwe natury i rośliny. Artur Nacht-Samborski najczęściej rysował i malował duże liście fikusa. Ta roślina przypominała mu krakowski dom rodzinny przed II wojną światową.

Opis dzieła:    
Obraz „Papuga“ przedstawia ptaka ukrytego w zieleni.  Artur Nacht-Samborski ukrywa swoją papugę w gęstej domowej dżungli. Papuga siedzi na huśtawce. W gęstwinie roślin wyróżniają się liście fikusa. Innych roślin na obrazie artysty nie da się rozróżnić. Są to plamy barwne: zielone, żółte, niebieskie. Artur Nacht-Samborski tworzy gęstwinę barwną.
Artur Nacht-Samborski jest kolorystą. Artysta potrafi zestawiać ze sobą kolory. Na przykład: zielenie z szarościami, żółcienie z szarofioletowym. Używa świetlistego koloru niebieskiego. Harmonijnie zestawia niebieski z szarozielonym. W latach 50. i 60. Artur Nacht-Samborski sprowadzał z zagranicy materiały malarskie. W Polsce bardzo trudno było kupić farby w mocnych, jaskrawych kolorach.

Nawiązanie do innych dzieł:
W latach 20. niemiecki malarz Emil Nolde malował obrazy przedstawiające kwiaty w ostrych, jaskrawych kolorach. W Muzeum Sztuki w Łodzi był przez wiele lat pokazywany był jego obraz „Madonna z begoniami“. Było to wieloletnie wypożyczenie z Muzeum Narodowego w Gdańsku.

Małgorzata Wiktorko, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Artur Nacht-Samborski

Tytuł: „Papuga”

Wymiary: wysokość 66 cm,  szerokość 66 cm

Technika: malarstwo olejne na papierze

Rok powstania: 1955

Praca Artura Nachta-Samborskiego to obraz malowany farbami olejnymi na kwadratowym kartonie. Pole obrazu zajmuje centrum arkusza, pozostawiając wąski biały margines dookoła. Praca malowana jest swobodnie, szerokimi pociągnięciami pędzla, z wykorzystaniem szerokiej gamy barwnej. Centrum kompozycji zajmuje stojąca na poziomym niebieskim drążku biała papużka zwrócona głową w prawo, zaś długi ogon kierująca ku lewemu dolnemu narożnikowi. Drążek przecina pracę poziomą linią na   wysokości mniej więcej jednej trzeciej. Pośród rozmalowanych plam niewiadome i nieznane jest mocowanie drążka. Głowa ptaka namalowana jest frontalnie, zdobi ją żółty trójkątny dziób i dwoje czarnych wyrazistych oczu. Spod bieli uderzeń pędzla imitujących pióra, przebijają po prawej stronie bliki czerwieni.

Papuga sportretowana jest w nieokreślonej przestrzeni kolorowego pomieszczenia. Nie można jednoznacznie rozpoznać części składowych wnętrza. Jedynie zielone migdałowate elementy z prawej strony bezsprzecznie można określić mianem liści rośliny doniczkowej. Linia drążka i jej przedłużenie do bocznych krawędzi dzielą powierzchnię obrazu na dwie odmienne w kolorze części tła. Dolna część będąca poziomym prostokątem to plamy jasnego fioletu przenikające się z żywą czerwienią po lewo i w centrum, przedzielone pasem bieli. Prawy dolny narożnik zaś zajęty jest plamami szarości, beżu i ciemnej zieleni. Na ich tle namalowany jest duży ciemnozielony obły liść. Górna część tła  okonturowana jest nieregularnymi plamami żywego błękitu. Po lewej stronie przy bocznej krawędzi widnieje wyraźna ciemnoniebieska linia i przy niej nieokreślony konturem kształt bliski pionowemu prostokątowi z kolorów niebieskiego, czerwonego, zielonego, szarości. Można odczytać ten układ jako framugę drzwi otwartych na kolejne pomieszczenie. Po prawej stronie impresja wnętrza to plamy pomarańczu, zieleni i błękitu. Starając się szukać konkretów w tej barwnej kompozycji można uznać, że papuga siedzi w pokoju z fioletowo – czerwonym dywanem i bogatym, barwnym umeblowaniem.

Artur Nacht- Samborski to polski malarz – kolorysta. Studiował w krakowskiej Akademii u Jana Matejki i Wojciecha Weissa, lecz najważniejszym zdarzeniem kształtującym jego postawę artystyczną był wyjazd do Paryża w roku 1924 wraz z grupą Komitetu Paryskiego. Nacht-Samborski wiele lat po impresjonistach zachłysnął się światłem i kolorami i pomimo powojennego powrotu do socjalistycznej Polski najchętniej tworzył właśnie w duchu koloryzmu.

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN