Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

„Czaszka" to obraz olejny na papierze. Kompozycja na granicy abstrakcji ukazuje umieszczoną na ciemniejszym tle jasną plamę, z lewej zamkniętą wyraźnym czarnym konturem., a z prawej grubo nałożoną plamą farby o bogatej fakturze. W jej centrum znajduje się podłużny, owalny, czarny kształt sugerujący oko, a nieco niżej krzyżujące się pionowe i poziome ciemne linie przypominające zęby. W układzie plam i poszczególnych elementów można rozpoznać kształt czaszki osadzonej na cienkiej szyi zaakcentowanej jasną farbą.

Kompozycja przypomina liczne malowane przez Artura Nacht-Samborskiego portrety. Podobnie jak one sprawia wrażenie niedokończonej, mocno uproszczonej, niemal abstrakcyjnej i wyłania się spośród grubych śladów farby. Widać tu silne inspiracje ekspresjonizmem, które towarzyszyły artyście od czasów przedwojennych, kiedy to na początku lat 20. XX wieku zetknął się z tym nurtem przebywając w Berlinie. W „Czaszce" jak gdyby na nowo odżywają ówczesne fascynacje sztuką prymitywną i pozaeuropejską. Przypomina ona maski stanowiące nieodłączny atrybut magicznych obrzędów odległych kultur. Trudno uciec tu jednak także od wojennych doświadczeń Nacht-Samborskiego jako artysty pochodzenia żydowskiego, który od 1942 roku ukrywał się pod zmienioną tożsamością. Mimo, że o swoich okupacyjnych doświadczeniach nie mówił zbyt wiele, według krytyków lęki i przeżycia z tamtego okresu znajdowały ujście w malowanych po wojnie zdekompletowanych i do pewnego stopnia przerażających portretach – maskach. Można je postrzegać jako rodzaj depozytu pamięci po ludziach i zapis traumy, której autor sam doświadczył. Namalowana w podobnej do nich estetyce szpetna i odpychająca czaszka, podobnie jak katalog twarzy, odsyła do pamięci. Jest w niej też jednak zawarta znacznie bardziej dosłowna symbolika śmierci. Motyw nawiązuje do klasycznych XVII-wiecznych przedstawień, w których obecność czaszki odczytywana jest jako „memento mori”. Czy kompozycję należy więc traktować jako kolejny z serii portretów, czy też jako martwą naturę w sposób bardziej metaforyczny odwołującą się do egzystencjalnych rozważań? Pytanie to pozostaje otwarte.

„Czaszka" to obraz olejny na papierze. Trudno rozpoznać, co przedstawia ta kompozycja. Na ciemniejszym tle artysta umieścił jasną plamę. Po lewej stronie zamyka ją mocny czarny kontur. W centrum plamy znajduje się podłużny owalny czarny kształt. Przypomina oko. Niżej znajdują się pionowe i poziome ciemne linie. Ich układ sugeruje zęby. Dlatego w kompozycji można dopatrzyć się kształtu czaszki. Jest ona osadzona na cienkiej, jasnej szyi. Obraz przypomina liczne malowane przez Artura Nacht-Samborskiego portrety. Podobnie jak one sprawia wrażenie szkicowego i niedokończonego. Widać tu silne inspiracje ekspresjonizmem. To nurt który posługiwał się między innymi zniekształceniami. Artysta zetknął się z nim w Berlinie na początku lat 20. XX wieku. Miał on duży wpływ na całą jego twórczość.

Dorota Stolarska-Kultys

Informacje o artyście:
Artur Nacht-Samborski był malarzem. Urodził się w Krakowie i pochodził z rodziny żydowskiej. Nazywał się Artur Nacht. W czasie II wojny światowej posługiwał się fałszywym świadectwem urodzenia na nazwisko Stefan Ignacy Samborski. Po wojnie zmienił nazwisko na Artur Nacht-Samborski. Artysta robił bardzo dużo rysunków, w tym szkice do obrazów. Najbardziej lubił malować martwe natury i rośliny. Artur Nacht-Samborski najczęściej rysował i malował duże liście fikusa. Ta roślina przypominała mu krakowski dom rodzinny przed II wojną światową.

Opis dzieła:
„Czaszka“ to obraz olejny na papierze. Artysta nawiązał do obrazu Hansa Holbeina Młodszego „Ambasadorowie“ z 1533 roku. Holbein przedstawił w swoim obrazie zniekształconą czaszkę. „Czaszka“ jest przerażającą maską z wyszczerzonymi zębami. Czaszka jest symbolem śmierci. Powiedzenie: „memento mori” oznacza „pamiętaj o śmierci”. Artysta przypomina nam o swoich przerażających doświadczeniach czasu wojny.

Małgorzata Wiktorko, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Artur Nacht-Samborski

Tytuł: „Czaszka”

Wymiary: wysokość 14,7 cm,  szerokość 20,7 cm

Technika: malarstwo olejne na papierze

Rok powstania: lata 60-te XX wieku

„Czaszka” Artura Nachta-Samborskiego to obraz olejny na poziomym prostokątnym arkuszu papieru. Praca utrzymana jest w ograniczonej gamie barwnej – dominują beż, brąz, szarości, czerń i zbrudzona biel. Tytułowa „Czaszka” to namalowana umownie i pospiesznie plama zabrudzonej bieli, która zajmuje centralną część pracy. Jest ona obwiedziona po lewej stronie i od dołu grubym, czarnym konturem, który z prawej strony zanika. Czarny kontur dookreśla szczękę po prawej stronie na dole białej plamy. Czarny oczodół rozciąga się poziomą linią do potylicy. Ten zamaszysty, nieanatomiczny szkic obudowany jest dynamicznym tłem plam, przenikających się szarości i beżu. Tło szczelnie okala centralną biel czaszki, ale nie przylega do krawędzi kartki. Przy brzegach szarości wytracają się, schną, są przetarte. Prawy dolny narożnik pomalowany jest trójkątem jasnego, rozbielonego beżu.

Artur Nacht-Samborski to polski malarz kolorysta. Uczył się krótko w Akademii Krakowskiej, by kontynuować już na własną rękę edukację w Wiedniu i Berlinie, a następnie od 1924 roku wraz z członkami Komitetu Paryskiego – w Paryżu. Powojenne lata Artur Nacht-Samborski spędził w Polsce, piastując posady profesorskie w szkołach plastycznych w Sopocie i Warszawie. Najpopularniejszy w twórczości Artura Nachta-Samborskiego motyw żywiołowych kolorów w ekspresyjnych obrazach zakotwiczonych w rzeczywistości, w przypadku studium czaszki ustępuje zgaszonej nietypowej palecie i tematowi bliższemu „memento mori”.

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN