Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

„Autoportret podług Caravaggia" to obraz olejny, którego kompozycja została podzielona na trzy części dwoma profilowanymi odcinkami drewnianej ramy. Praca przypomina tryptyk, którego skrzydła zostały wyłożone tkaniną obiciową pokrytą grubym fakturowym deseniem kwiatów. W centrum kompozycji znajduje się postać – mężczyzna o karykaturalnie zdeformowanej twarzy autora. Układ ciała i sposób jego zakomponowania w przestrzeni nawiązują do postaci Erosa z obrazu „Amor Zwycięski" Caravaggia z 1603 roku. W przeciwieństwie do pierwowzoru bohater nie ma jednak anielskich skrzydeł, imitują je wiszące za nim brudne prześcieradła. W prawej dłoni, zamiast strzał Amora, trzyma łańcuszek spłuczki z prześmiewczym napisem „LUXUS”. Przedmioty, które go otaczają, to atrybuty właściwe dla siermiężnych realiów Polski lat 70. oraz akcesoria malarskie. Podobnie jak przedmioty z oryginalnego obrazu, również pełnią funkcję symboliczną. U Caravaggia Eros reprezentuje wiedzę i siłę, jest alegorią zwycięstwa miłości nad innymi dziedzinami życia. Na ziemi obok jego stóp leżą instrumenty muzyczne, narzędzia do pomiarów i zbroja. Na płótnie został też umieszczony napis: „miłość wszystko zwycięża”. U Dudy-Gracza zgromadzone w łazience przedmioty odnoszą się do życia artysty, to zwykły bałagan – akcesoria malarskie mieszają się z atrybutami codzienności. Z tego zwykłego porządku przaśnych przedmiotów pochodzi także obiciowy materiał umieszczony na skrzydłach tryptyku. Amor Dudy-Gracza to nie alegoria zwycięstwa miłości, ale raczej groteskowy symbol zmagania się artysty z codziennością Polski Ludowej. Komentowanie sytuacji w kraju, czasem zahaczające wręcz o publicystykę, było osią przesiąkniętego anegdotą malarstwa Dudy-Gracza. W wielu obrazach, podobnie jak w przypadku „Autoportretu podług Caravaggia", parafrazował też słynne dzieła malarstwa nowożytnego. Znane motywy ikonograficzne, zmienione za pomocą karykatury, przenoszone były w nich w rodzime realia.

Praca została nabyta do zbiorów Muzeum Sztuki w Łodzi bezpośrednio od artysty.

„Autoportret podług Caravaggia" to obraz olejny. Po bokach został ozdobiony grubym materiałem w kwiaty. Praca nawiązuje do obrazu pochodzącego z baroku. Został na nim przedstawiony Amor. W pracy Dudy-Gracza w tę postać wciela się sam autor. Swoją twarz przedstawia w sposób zniekształcony. Przenosi akcję obrazu w czasy Polski Ludowej. Bohater zostaje umieszczony w łazience. Otaczają go codzienne przedmioty i przybory malarskie. Obraz ma prześmiewczy wydźwięk.

Dorota Stolarska-Kultys

Informacje o artyście i jego twórczości:

Jerzy Duda-Gracz jest malarzem. W swojej twórczości odwołuje się do obrazów wielkich malarzy europejskich.

Opis dzieła:

Obraz „Autoportret podług Caravaggia” powstał w 1974 roku. Jerzy Duda-Gracz odtwarza tu kompozycję obrazu Caravaggia z 1602 roku „Amor Vincit Omnia” (Amor Zwycięski). Amor Caravaggia ma skrzydła i jest pełen uroku. Lubi prowokować i jest zawadiacki. Ma złośliwy uśmiech, krzywe zęby i brud pod paznokciami. W  „Autoportrecie podług Caravaggia” Duda-Gracz przedstawia siebie samego. Brudny ręcznik na sznurze zastępuje czarne orle skrzydła z obrazu Caravaggia. Narzędzia malarza są tak ułożone, jak instrumenty muzyczne w obrazie Caravaggia. Zamiast skrzypiec - paleta malarska i węgiel do rysowania. Zamiast smyczka – kij malarski (służący do podtrzymywania ręki przy malowaniu). Zamiast lutni – miseczka i pudełko z tubkami farb. Zamiast kątomierza z cyrklem - kwadratowa ramka do obrazu i gumowy przepychacz do wanny. Zamiast korony – metalowe kurki przy wannie. Zamiast strzał w ręku – łańcuszek spłuczki.

Duda-Gracz oprawił swój autoportret w tkaninę z liśćmi dębu. Dla artysty symbolika liści dębu podkreśla siłę twórczą, przywołuje pragnienie sławy i nieśmiertelności. W obrazie Caravaggia znajduje się złożona czarna zbroja. Na obrazie Jerzego Dudy-Gracza siedzi skulona zakapturzona postać, ubrana na czarno. To odwołanie do obrazu Hieronima Boscha „Kuszenie świętego Antonieg”o  z 1490 roku. Grzeszne szatańskie pokusy chcą uwieść św. Antoniego. Jerzy Duda-Gracz patrzy na siebie ironicznie, z dystansem. Z jednej strony talent artysty może być zwycięski. Tak jak tytuł obrazu Caravaggia „Amor Zwycięski”. Jerzy Duda-Gracz jednak też wie, że może być wodzony na pokuszenie szukaniem sławy i uznania u ludzi.

Małgorzata Wiktorko, Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Jerzy Duda-Gracz

Tytuł: „Autoportret podług Caravaggia”

Wymiary: wysokość 41,3 cm, szerokość 41,5 cm

Technika: malarstwo olejne na tekturze o drewnianej ramie i marginesami wyłożonymi tkaniną

Rok powstania: 1974

Obraz Jerzego Dudy-Gracza „Autoportret podług Caravaggia” to bliska kwadratu praca, podzielona na trzy części jak tryptyk. W centrum widnieje scena rodzajowa inspirowana obrazem Michelangelo Caravaggio, skrzydła to oddzielone drewnianymi odcinkami ramy pionowe pasy wyłożone stonowaną  wzorzystą tkaniną. Wzór stanowią gałązki z dębowymi liśćmi i brązowe kwiaty. Centralny panel to pionowy prostokąt z realistycznym autoportretem nagiego artysty w tonącej w mroku łazience. Frontalna postać mężczyzny zakomponowana jest w centrum, zajmuje trzy czwarte wysokości pola obrazowego. Nagi drobny mężczyzna o skromnej muskulaturze i bladej skórze wychodzi do przodu z wanny, przenosząc ciężar ciała na prawą nogę, lewą, zgiętą w kolanie do tyłu, zaplątaną w obfite białe prześcieradło, opiera o krawędź wanny. Układ nóg i bioder wymusza esowate wygięcie całej sylwetki. Ramiona i głowa ciążą ku prawej krawędzi obrazu. Bohater ma blond włosy i wąsy, niewielkie, jakby zaspane lub rozmarzone oczy, pękaty nos i usta rozciągnięte w delikatnym, melancholijnym  uśmiechu. Mężczyzna prawą ręką trzyma zawieszona na łańcuszku białą ceramiczną rączkę spłuczki rezerwuaru, który wisi w lewym górnym narożniku obrazu. Rezerwuar jest zielony, widnieje na nim napis LUXUS. Lewa ręka mężczyzny ukryta jest za jego plecami, jak gdyby pomagał sobie wyciągnąć lewą nogę z wanny. Biała wanna, obudowana kwadratowymi białymi kafelkami jest ustawiona ukośnie, prawdopodobnie wzdłuż ściany, na której zamocowane są kurki i kran. Ponad głową bohatera i jednocześnie nad wanną rozciągnięty jest jasny sznurek lub cienki pręt, przez który przewieszona jest brunatna krótka udrapowana tkanina. Nie przypomina ona suszącego się prania ani ręcznika, a raczej niefunkcjonalnie krótką, pozrywaną zasłonę kąpielową. Materiał wisi w taki sposób, że dookoła głowy mężczyzny pozostaje czarny prześwit mrocznej ściany. Powyżej osobliwego karnisza jest gładki czarny pas ściany o wysokości mniej niż ćwierci wysokości obrazu. Jego lewą część zajmuje wspomniany uprzednio zielony rezerwuar. Wychodzący z wanny mężczyzna stawia prawą stopę na brązowym nieregularnym w kształcie chodniku. Jasna noga mężczyzny dzieli na dwie mniej więcej równe części dolną część kompozycji. Prawą część zajmuje owinięta czarnym płaszczem z kapturem nierealna postać przypominająca stereotypową  czarownicę ujętą na tle udrapowanej bieli prześcieradła. Po lewej stronie znajdują się spiętrzone w nieładzie przedmioty: beżowa wanienka, drewniana paleta, młotek, linijka, drewniana tyczka z okrągłym zakończeniem do podpierania ręki przy  malowaniu obrazów, zwój białego papieru, prosta ramka, guma do przepychania kanalizacji, trapezowate pudełko z podłużnymi szarymi wałeczkami. Poniżej spiętrzonej martwej natury artysta podpisał się DUDA GRACZ 74.

Sugestia w tytule autoportretu, że jest to nawiązanie do malarstwa Caravaggia, pozwala odnaleźć pierwowzór pracy Dudy-Gracza. Oryginalny obraz to „Amor zwycięski” Michelangelo Caravaggio z 1602 roku. Wzorując się na kompozycji barokowego włoskiego malarza, Jerzy Duda-Gracz podmienia obiekty i wnętrze. Zamiast barokowej alegorii  zwycięskiej miłości maluje przyziemną scenę łazienkową, mocno osadzoną w realiach Polski lat 70-tych. Nielogiczna z funkcjonalnego punktu widzenia bura tkanina ponad autoportretem Dudy-Gracza jest kompozycyjna kalką skrzydeł amora na obrazie Caravaggia. Chaotycznie usypana martwa natura u stóp wychodzącego z wanny ma swój pierwowzór w wyrafinowanym zbiorze instrumentów muzycznych i zeszytu z nutami. Duda-Gracz z ironią przygląda się samemu sobie w bezlitosnym obnażeniu. Oryginalny obraz Caravaggia nosi tytuł „Amor vincit omnia”. Na obrazie Dudy-Gracza spotykamy, zapisany na rezerwuarze termin LUXUS. Czy tym przywilejem jest posiadać w Polsce  w latach 70-tych łazienkę z kafelkami w bloku? Czy luksusem w Polsce w latach 70-tych jest uprawiać sztukę?

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN