Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

„Mędrzec z Arles" to drzeworyt na papierze ukazujący postać starszego mężczyzny z głową opartą o dłoń. Przedstawienie ukazuje płaskorzeźbę znajdującą się na kapitelu jednej z kolumn zdobiących katedrę Saint-Trophime w Arles. Tadeusz Kulisiewicz mógł odwiedzić zabytkowe miasto i zwiedzać romański kościół podczas podróży artystycznej po Francji i Belgii, którą odbył w 1930 roku. W trakcie tego wyjazdu powstały liczne rysunki przedstawiające przede wszystkim francuską rzeźbę romańską i gotycką. Niektóre z nich stanowiły inspirację dla zrealizowanych już po powrocie kompozycji graficznych, w tym drzeworytów. Artysta posługiwał się tą techniką od wczesnych lat 20. XX wieku i studiów w Państwowej Szkole Sztuk Zdobniczych w Poznaniu, gdzie uczęszczał do pracowni prowadzonej przez prof. Jana Jerzego Wronieckiego. Wykładowca, absolwent szkoły przemysłu artystycznego w Berlinie i jeden z propagatorów techniki drzeworytniczej w Polsce, zaszczepił zainteresowanie tą techniką u swoich studentów. Na początku XX wieku, zapomniany nieco drzeworyt, przeżywał swój renesans w sztuce europejskiej. Za jego wskrzeszenie odpowiedzialni byli przede wszystkim niemieccy ekspresjoniści z grupy Die Brücke (1905-ok. 1913). Do ich twórczości odwoływali się w Polsce artyści zrzeszeni w działającej w Poznaniu grupie Bunt (1919-1920). Należał do niej również kierujący Wydziałem Grafiki, Wroniecki. Szczególną wartość przypisywali ekspresjoniści drzeworytowi langowemu, czyniąc z niego unikatową metodę artystyczną. Cięta wzdłuż pnia deska i jej specyficzna struktura umożliwiały operowanie „grubo ciosanymi” liniami czy grę kontrastów pozbawioną półtonów. Surowa czarno-biała grafika idealnie wpisywała się w założenia, według których sztuka miała sięgać do prawdziwej natury człowieka, wyrażać jego emocje i lęki. Ekspresjoniści stosowali celowe przejaskrawienia i deformacje, które dostrzec można także w pracy Kulisiewicza. Również zainteresowanie artysty romańską i gotycką rzeźbą mogło mieć swoje źródła w ekspresjonizmie, w którym sztuka średniowieczna zajmowała istotne miejsce obok sztuki oceanicznej, afrykańskiej i ludowej. Jego „Mędrzec" łączy w sobie te inspiracje, przedstawiona w drzeworycie postać mniej przypomina swój kamienny pierwowzór, a bardziej drewniane świątki z przydrożnych kapliczek. Widać tu nawiązania do sztuki ludowej, a szczególnie do „góralszczyzny”. Artysta zainteresował się regionalną twórczością z Podhala za sprawa Władysława Skoczylasa, swojego mistrza i nauczyciela w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie, (studiował tam w latach 1923-1929). To za jego sprawą w pracach artysty pojawił się także, zauważalny również w „Mędrcu", silnie zaakcentowany rytm kontrastujący z abstrakcyjnym tłem.

Prezentowana praca to drzeworyt. Został wycięty w klocku z drewna i odbity na papierze. Przedstawia starego mężczyznę z głową opartą o dłoń. To prawdopodobnie rzeźba, którą Tadeusz Kulisiewicz widział podczas wizyty w Arles we Francji. Był tam w 1930 roku podczas podróży po Francji i Belgii. Po jego powrocie do kraju powstał szereg prac, których tematem były rzeźby z okresu wieków średnich.

Dorota Stolarska-Kultys

Informacje o artyście:

Tadeusz Kulisiewicz robił rysunki i grafiki. W 1930 roku podróżował do Francji i  Belgii. Oglądał rzeźby w kościołach romańskich i katedrach gotyckich. Tadeusz Kulisiewicz robił drzeworyty. Jest to technika graficzna. Narysowany obraz wycina się w drewnianym klocku, za pomocą specjalnego dłuta. To co jest wypukłe na drewnianym klocku pokrywa się farbą i odbija na papierze.

Opis dzieła:

Grafika „Mędrzec z Arles“ przypomina jedną z rzeźb z katedry Saint-Trophime w Arles. Grafika Kulisiewicza nie jest kopią. Twarz „Mędrca z Arles“ ma zaznaczone zmarszczki i podkrążone oczy. Takie zmęczone twarze artysta widział na wsiach na Podhalu. Grafiki Kulisiewicza przypominają rzeźby artystów ludowych w przydrożnych polskich kapliczkach.

Małgorzata Wiktorko, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Tadeusz Kulisiewicz

Tytuł: „Mędrzec z Arles”

Wymiary: arkusz wysokość 24 cm, szerokość 18 cm, odbitka wysokość 20 cm, szerokość 15,5 cm

Technika: drzeworyt

Rok powstania:

Grafika Tadeusza Kulisiewicza to pionowa prostokątna odbitka na papierze. Praca jest monochromatyczna, biel kartki kontrastuje z czarną farbą drukarską.  Drzeworyt to technika druku wypukłego. Polega na odbijaniu na papierze rysunku z drewnianego klocka. W drewnianej płycie wycięto te fragmenty, które mają pozostać białe, zaś na wypukłe pozostałości nałożono farbę. Drzeworyt działa tak, jak stempel lub pieczęć. Tę technikę cechuje ostry, precyzyjny rysunek. Niemożliwy do osiągnięcia jest efekt miękkiej malarskiej plamy. 

Kadr ciasno wypełnia postać siedzącego, pochylonego w prawą stronę mężczyzny ubranego w luźne szaty. Tło to niekonkretne czarne cienie z białymi przecieranymi nieregularnymi pasami.

Mężczyzna siedzi na prostym krześle z podłokietnikami, opiera się łokciem o podłokietnik z prawej strony.  To podparcie sprawia, że całe ciało układa się w delikatny łuk, który zaczyna się dużą głową w prawym górnym narożniku, przybliża się do centrum lewej krawędzi biodrem i zgiętym łokciem i wędruje ku dolnemu prawemu narożnikowi wysuniętą spod długiej szaty stopą. Owalna głowa mężczyzny jest nieproporcjonalnie duża. Włosy na czaszce ma przygładzone i opasane wąską szarfą osadzoną w linii brwi, z tyłu spływają mu na kark ozdobnym, zwiniętym w ślimaka puklem. Oczy są duże, mają wykrój migdała, tęczówki i źrenice są zlane w jedną czarną kropkę. Nos jest duży, dość nieforemny. Wyrastają spod niego obfite wąsy, podbródek porasta broda. Usta są toporne, mięsiste, ściągnięte. Podparcie głowy ręką wspartą na podłokietniku fotela deformuje twarz. Technika surowego drzeworytu zniekształca dodatkowo fizjonomię mężczyzny. Druga ręka otulona jest długim, obfitym rękawem. Spod fałd tkaniny wystaje rozprostowana koścista, sękata dłoń, która spoczywa na kolanie.

Na białym marginesie arkusza papieru, poniżej odbitki znajdują się zapisane ołówkiem tytuł i sygnatura artysty - po lewej stronie: „Mędrzec z Arles”, po prawej: „Kulisiewicz”.

Odautorski tytuł pozwala tropić inspiracje Tadeusza Kulisiewicza. Arles to miasto na południu Francji z okazałą dwunastowieczną romańską katedrą pod wezwaniem świętego Trofima. Zabytek słynie z niezwykłej wczesnośredniowiecznej dekoracji rzeźbiarskiej.  Bogaty program ikonograficzny to swoista Biblia Pauperum z niekiedy bardzo naiwnymi scenami. „Mędrzec z Arles” z grafiki Kulisiewicza to postać przerysowana z kapitelu kolumny z dziedzińca klasztoru przy katedrze świętego Trofima. Taką inspirację zdaje się potwierdzać lustrzane odbicie kompozycji. Zapewne Kulisiewicz przygotowując klocek do odbitki korzystał z fotografii lub rysunku z natury. Odbitka z tak przygotowanego klocka dała lustrzane odbicie Mędrca z Arles.

Artysta w 1931 roku po raz pierwszy wyjechał do Francji, ponownie odbył taką podróż po otrzymaniu nagrody w Łodzi w 1937 roku. Kulisiewicz traktował podróże jako źródło inspiracji i możliwość poszukiwania tematów do prac rysunkowych i graficznych. W 1937 roku powstał cykl rysunków włoskich.

Agnieszka Wojciechowska–Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN