Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

„Pancerny I" i „Wielki Książę II" to rysunki piórkiem na papierze należące do większej serii ilustracji do dramatu „Kaukaskie Kredowe Koło" Bertolda Brechta. Oprócz nich Tadeusz Kulisiewicz wykonał także szkice do dwóch innych dzieł niemieckiego pisarza: „Matki Courage" i „Galileusza". Prace powstały pod wpływem spektakli wystawianych w założonym przez Brechta Berliner Ensamble. Były rysowane „na gorąco”, co tłumaczy ich szkicowy charakter, jednak nawet w tej skrótowej formie Kulisiewiczowi udało się wydobyć naturę bohaterów. Artysta skupia się w tych cyklach na człowieku. Jest to temat szczególnie mu bliski i charakterystyczny dla całej jego artystycznej działalności. Jak sam mówił: „W całej mojej twórczości zawsze mi chodziło o człowieka i jego otoczenie. Czy były to przedwojenne cykle drzeworytów o ludziach gór, czy rysunki z moich podróży do Indii, Meksyku, Brazylii – czy przepiękny, urzekający teatr Brechta – zawsze widziałem człowieka". W brechtowskich spektaklach Kulisiewicz dostrzegał nie tylko postaci, ale także wcielających się w nich aktorów. W poetyckiej formie ukazał ludzi przywdziewających maski, posługujących się rekwizytami i operujących gestem po to, by oddać uniwersalne ludzkie prawdy i relacje. Jego szkice to więcej niż notatki, ale raczej rodzaj artystycznej interpretacji oglądanych przedstawień i autorski komentarz do nich. Brecht odwiedził Kulisiewicza w jego pracowni w Warszawie, a także był autorem tekstu do katalogu z inspirowanymi jego sztukami pracami. O rysunkach z cyklu „Kaukaskie Kredowe Koło" napisał, że: „...przemieniają one widzialną rzeczywistość. Przemieniają w sposób śmiały, a nawet całkiem samowładnie". Pisarz zwrócił w ten sposób uwagę na daleki od odtwórczego charakter prac, w których na kanwie wystawianych w teatrze dramatów powstają nowe światy. Inspirowane sztukami Brechta cykle były pokazywane na wystawach w Paryżu i Berlinie.

Dorota Stolarska-Kultys

„Pancerny I" i „Wielki Książę II" to rysunki wykonane piórkiem na papierze. Prace należą do większej serii ilustracji do dramatu „Kaukaskie Kredowe Koło". Jego autorem był niemiecki pisarz Bertold Brecht. Tadeusz Kulisiewicz wykonał także rysunki do dwóch innych jego dzieł. Prace powstały pod wpływem spektakli, które autor miał okazję oglądać. Mają szkicowy charakter, albowiem były rysowane „na gorąco”.

Dorota Stolarska-Kultys

Tadeusz Kulisiewicz robił czarne rysunki piórkiem na papierze. „Pancerny I” i „Wielki Książę II” to szkice rysunkowe. Kulisiewicz robił je na przedstawieniu dramatu Bertolda Brechta „Kaukaskie kredowe koło”. Szkice powstawały szybko. Tadeusz Kulisiewicz chciał uchwycić w kilku kreskach charakter postaci granych przez aktorów.

Małgorzata Wiktorko, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Tadeusz Kulisiewicz

Tytuł: „Pancerny I” oraz „Wielki Książę II”

Wymiary: wysokość 26,2 cm, szerokość 19,8 cm; wysokość 24,1 cm, szerokość 21,7 cm

Technika: rysunki tuszem na papierze

Rok powstania: 1955

Prace Tadeusza Kulisiewicza to rysunki czarnym tuszem na prostokątnych pionowych kartkach papieru. Są uproszczonymi wizerunkami męskich postaci, oddanych z całą surowością ostrej kreski, bliskiej karykaturze. Oba rysunki pozbawione są cieniowania czy plam czerni. To precyzyjne linie na białym tle kartek.

„Pancerny I” to popiersie mężczyzny w ujęciu trzy czwarte. Postać zwrócona jest w prawą stronę, lewa krawędź pracy przechodzi przez tył głowy i plecy człowieka. Mężczyzna ma na głowie spiczasty hełm, który głęboko wchodzi mu na czoło, osiadając na łukach brwiowych. Oczy są duże o wykroju migdała, tęczówki i źrenice ciążą ku nasadzie nosa. Oczy są osadzone blisko siebie. Z zewnętrznego kącika oka wychodzi wygiętym ku górze łukiem podłużna zmarszczka. Nos jest masywny, orli, z rozdętymi chrapami. Pod nim widnieją usta, ściągnięte w smukły trójkąt, których kąciki opadają. Wąskie wargi obnażają zaciśnięte zęby. Broda jest wydatna, obrysowana łukiem. Przez podbródek, kości policzkowe, aż do rantu hełmu przechodzą dwie linie kołnierza płaszcza lub kurtki. Tępa twarz „Pancernego” zieje wściekłością.

Drugi rysunek jest swoistą antytezą pancernego żołnierza. „Wielki Książę II” to profilowe ujęcie prawie całej postaci siedzącego tęgiego mężczyzny. Postać plecami jest zwrócona do lewej krawędzi, twarz zwrócona jest w prawo. Duża głowa spowita jest przylegającym kapturem, spod którego wystaje jedynie twarz bohatera. Ma on gęste brwi, małe oczka, ogromny haczykowaty nos, pełne uśmiechnięte usta. Wyraz twarzy mężczyzny nie budzi do niego sympatii, tchnie raczej małostkową złośliwością. Głowa osadzona jest na grubym karku, ten zaś wbija się w monumentalne, tłuste ramiona. Zwalista postać odziana jest w prostą tunikę z długimi rękawami, sięgającą do kolan. Zgięta w łokciu ręka spoczywa na udzie. Wystająca z rękawa dłoń jest obrysowana na wzór jednopalczastej rękawicy zwanej łapawicą. Masywne nogi mają stopy ucięte krawędziami pracy.

Z prawej strony na dole artysta zostawił zapisaną ołówkiem sygnaturę: „Kulis.55”.

Tadeusz Kulisiewicz w latach 50. XX wieku odbył wiele podróży, podczas których wykonywał rysunki portretowe. W rysunkach z podróży daje się zauważyć zacieranie się różnic między portretowanymi ludźmi. Typy etniczne i odrębności kulturowe mieszają się ze sobą, w rezultacie bohaterem opowieści Kulisiewiczowskich staje się po prostu człowiek. „Pancerny” i „ Wielki Książę” to typy ludzkie, które oddają ponadczasowe i ponadnarodowe przywary ludzkości.

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN