Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

„Głowa św. Anny z Chartres" to drzeworyt na papierze przedstawiający portret kobiety nawiązujący do figury świętej Anny z gotyckiej katedry w Chartres we Francji. Tadeusz Kulisiewicz najprawdopodobniej odwiedził to miejsce kultu podczas podróży artystycznej po Francji i Belgii, którą odbył w 1930 roku. Po powrocie do kraju stworzył liczne drzeworyty i inne prace graficzne, wzorowane na rysunkach przywiezionych z podróży. Przedstawiały one w większości francuskie rzeźby romańskie i gotyckie. Już we wcześniejszych realizacjach artysty widoczne były nawiązania do rzeźby średniowiecznej, a postacie z jego grafik niejednokrotnie bardziej przypominały wyrzeźbione figury aniżeli żywych ludzi. Kulisiewicz nie pozbawiał ich jednak nigdy emocji i wyrazu, wypisywanego na ich twarzach przy pomocy „grubo ciosanych”, ostrych linii i mocnego kontrastu czerni i bieli. Były to zabiegi bliskie ekspresjonizmowi, w którym dążono do wyrażenia ludzkich niepokojów, emocji i lęków. Artysta zetknął się z tym nurtem podczas studiów w Państwowej Szkole Sztuk Zdobniczych w Poznaniu, gdzie uczęszczał do pracowni prowadzonej przez prof. Jana Jerzego Wronieckiego. Wykładowca, absolwent szkoły przemysłu artystycznego w Berlinie i jeden z prekursorów techniki drzeworytniczej w Polsce, należał do grupy Bunt, działającej w Poznaniu w latach 1919-1920. Jej członkowie odwoływali się do niemieckiego ekspresjonizmu i czerpali inspiracje od artystów skupionych wokół pism „Die Aktion" i „Der Sturm". Także zainteresowanie Kulisiewicza średniowieczną rzeźbą, miało swoje źródła w ekspresjonizmie, gdzie obok sztuki społeczeństw pierwotnych i sztuki ludowej zajmowała ona istotne miejsce.

„Głowa św. Anny z Chartres" nie jest jedynie kopią oryginalnej rzeźby. W interpretacji Kulisiewicza przypomina bardziej ludowe świątki rzeźbione w drewnie niż średniowieczną figurę. Patronka matek i wdów ma łagodny wyraz twarzy, jednak mocno zaakcentowane bruzdy na policzkach dodają jej surowości charakterystycznej dla góralek, które artysta portretował podczas swoich regularnych wyjazdów na Podhale. W portrecie oddane są piękno, siła i tajemnica, które fascynowały Kulisiewicza w postaciach kobiecych.

Dorota Stolarska-Kultys

Prezentowana praca to drzeworyt. Został wycięty w klocku z drewna i odbity na papierze. Przedstawia portret kobiety. Jej twarz przypomina rzeźbę świętej Anny z katedry w Chartres we Francji. To katedra gotycka. Tadeusz Kulisiewicz najprawdopodobniej odwiedził ją podczas podróży, którą odbył w 1930 roku. Zwiedzał wówczas Francję i Belgię. Po jego powrocie do kraju powstał szereg prac, których tematem były rzeźby z okresu wieków średnich.

Informacje o artyście:
Tadeusz Kulisiewicz robił rysunki i grafiki. W 1930 roku podróżował do Francji i  Belgii. Oglądał rzeźby w kościołach romańskich i katedrach gotyckich. Tadeusz Kulisiewicz robił drzeworyty. Jest to technika graficzna. Narysowany obraz wycina się w drewnianym klocku, za pomocą specjalnego dłuta. To co jest wypukłe na drewnianym klocku pokrywa się farbą i odbija na papierze.

Opis dzieła:
Grafika nawiązuje do rzeźby św. Anny w katedrze w Chartres. Twarz św. Anny z katedry jest łagodnie smutna. Twarz św. Anny Kulisiewicza jest wychudzona. Ma zaznaczone zmarszczki. Takie zmęczone twarze artysta widział na wsiach w górach. Grafiki Kulisiewicza przypominają rzeźby artystów ludowych w przydrożnych kapliczkach.

Małgorzata Wiktorko, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Tadeusz Kulisiewicz

Tytuł: „Głowa świętej Anny z Chartres”

Wymiary: arkusz wysokość 21 cm, szerokość 14 cm, odbitka wysokość 16,5 cm, szerokość 10 cm.

Technika: drzeworyt

Rok powstania: 1935

Grafika Tadeusza Kulisiewicza to pionowa prostokątna odbitka na papierze. Praca jest monochromatyczna, biel kartki kontrastuje z czarną farbą drukarską. Prostokąt odbitki jest nieco mniejszy niż arkusz. Przy krawędziach pozostały białe marginesy.  Na białym pasie na dole po prawej stronie artysta zostawił swoją zapisaną ołówkiem sygnaturę: „Kulisiewicz”.

Drzeworyt to technika druku wypukłego. Polega na odbijaniu na papierze rysunku z drewnianego klocka. W drewnianej płycie wycięto te fragmenty, które mają pozostać białe, zaś na wypukłe pozostałości nałożono farbę. Drzeworyt działa tak, jak stempel lub pieczęć. Tę technikę cechuje ostry, precyzyjny rysunek. Niemożliwy do osiągnięcia jest efekt miękkiej malarskiej plamy. 

Kadr grafiki szczelnie wypełnia surowa twarz kobiety z chustą na głowie. Pociągła twarz jest lekko zwrócona w lewą stronę. Pozioma linia podkreślająca zakończenie nosa jest mniej więcej w poziomej osi symetrii pracy. Pionowa oś symetrii przebiega zaś przez granicę między krawędzią nosa a policzkiem kobiety. Twarz wypełniają bruzdy, które surowymi liniami podkreślają i powielają obrys podbródka, nosa i czoła. Lewa część twarzy jest ocieniona płaską czarną plamą na policzku. Rysy twarzy są dość toporne – czoło jest niskie, brwi ściągnięte, pod nimi małe oczy. Nos jest nieproporcjonalnie długi, duży, nieforemny. Usta małe, ściągnięte, lekko uśmiechnięte. Spod chustki wystają gładkie, proste włosy uczesane z przedziałkiem pośrodku. Surowość twarzy i sposób jej przedstawienia za pomocą nagromadzenia grubych linii przypomina ludową rzeźbę. Tytułowa Święta Anna wygląda nie jak wizerunek świętej, a raczej jak odwzorowanie rzeźby, ludowego świątka lub stylizowane wrażenie z podziwiania średniowiecznych rzeźb. Kulisiewicz sugeruje tytułem, że twarz swojej bohaterki ujrzał w Chartres. Zapewne inspirowała go bogato rzeźbiona elewacja gotyckiej katedry. Kamienna figura świętej Anny trzymającej małą Marię pojawia się w funkcji filara rozdzielającego wejście do świątyni w północnej elewacji. Prosty układ surowej twarzy na grafice Kulisiewicza jest bardzo podobny. Kamienna Anna z Chartres jest jednak gładko wypolerowana, a jej twarzy nie poorały zmarszczki.   

Artysta wiele podróżował szukając inspiracji i motywów. Były to zarówno wyjazdy zagraniczne – do Włoch, Francji, Holandii, jak i wieloletnie powroty do beskidzkiej miejscowości – Szlembarka. W wizerunku świętej Anny te różne motywy mogły ulec wymieszaniu.

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN