Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

„Fotografia i kino, auto i samolot doszczętnie zrewoltowały nasz dawniejszy kontemplacyjny stosunek do obrazów pamięci, tworzonych w bezruchu. Obecnie wyobrażenia nasze przez natłok obrazów ukazują się nam często w postaci zagęszczonych widzeń, których istota jest bliska temu, cośmy dawniej uważali za wizje” – pisał Hiller. W tym kontekście należy spojrzeć na jego obrazy. Mają one być dla nowoczesnego społeczeństwa tym, czym dla średniowiecza była ikona. Nie bez znaczenia są materiały wykorzystane w tej pracy: metal i gips były elementami ozdób obrazów religijnych, podłoże natomiast, zgodnie z zasadą ikonopistów, stanowi drewniana deska, wertykalność kompozycji ma również swoje symboliczne znaczenie. Pobrzmiewa tu doświadczenie Hillera ze studiów w Kijowie, gdzie uczył się warsztatu ikonopisty – mnicha tworzącego ikony. Tym samym artysta łączy w jednym obrazie nowoczesność formy, nowatorskość wizji artystycznej oraz tradycyjną technikę i symbolikę. Osiąga w ten sposób niezwykły efekt, obraz jest dynamiczny i intensywny, a jednocześnie kontemplacyjny i emanujący spokojem.

Karol Jóźwiak (Cytat za: „Korespondencje. Sztuka nowoczesna i uniwersalizm", red. Jarosław Lubiak, Małgorzata Ludwisiak, Muzeum Sztuki w Łodzi, Łódź 2012, s. 218).

Opis dedykowany osobom słabo słyszącym i niesłyszącym

Karol Hiller tak pisał o współczesny mu świecie i sztuce: „Fotografia i kino, auto i samolot doszczętnie zrewoltowały nasz dawniejszy kontemplacyjny stosunek do obrazów pamięci, tworzonych w bezruchu. Obecnie wyobrażenia nasze przez natłok obrazów ukazują się nam często w postaci zagęszczonych widzeń, których istota jest bliska temu, cośmy dawniej uważali za wizje”. (To jest cytat. Jego znaczenie jest takie: wynalezienie fotografii i filmu, samochodu i samolotu były rewolucją, czymś zupełnie nowym. Pokazały w inny sposób poruszanie się przedmiotów, w inny sposób niż tradycyjne malarstwo olejne, tworzone w pracowni artysty. Kiedyś człowiek marzył o tym by stworzyć takie narzędzia, które pozwolą na łatwe pokazanie poruszających się elementów. To co kiedyś było marzeniem, stało się prawdą dzięki temu, że wynaleziono aparat fotograficzny i kamerę filmową.)
Prace Karola Hillera dla nowoczesnego społeczeństwa, mają być tym, czy dla średniowiecza była ikona. Artysta poznał technologię, a także tradycję i symbolikę ikon w trakcie studiów w Kijowie. Obraz „Deska ze spiralą" zwany też „Kompozycją ze spiralą" wykonany został w technice charakterystycznej dla ikon(święto). Praca powstała na desce, co jest zgodne z zasadą ikonopiastów. Artysta oprócz farb olejnych użył również metalu i gipsu. Tradycyjna ikona malowana była zazwyczaj temperą jajową, natomiast gips czy metal służyły jako elementy ozdób obrazów religijnych.
W pracy przeplatają się w elementy przedstawiające z abstrakcją. Artysta połączył w niej nowoczesność i tradycje: nowoczesne formy, nowatorskość artystycznej wizji artystycznej i tradycyjną symbolikę. (Nowa myśl artysty, nowy sposób przedstawienia tematu i symbole, które są znane w kulturze czyli są tradycyjne). Dla przykładu kolor biały, który pojawia  się w pracy w symbolice ikon oznacza boskość, czystość, niewinność. Kształt spirali uchodzi za schematyczny obraz nieskończoności wszechświata. Kolor niebieski oddawał niebo, ale też duchowość i mistycyzm. Natomiast brąz, który występuje w obrazie, symbolizuje ziemię, materię, ale również ubóstwo. Wertykalna – pionowa kompozycja ma również swoje symboliczne znaczenie i zakorzenienie w ikonach. Praca ma bardzo ciekawą i zróżnicowaną: fakturę, miejscami gładka lakierowana powierzchnia (gdzieniegdzie popękana), w innych fragmentach wyraźne ślady pędzla, widoczny też jest miejscami grubsze ziarna piachu. Gdzieniegdzie farba podrapana i tworzy rowki na kształt kratownicy.

Z połączenia nowatorskiej formy i tradycji, obraz jest zarówno dynamiczny i intensywny, ale jednocześnie emanuje spokojem i ma charakter kontemplacyjny.
Praca ta, wraz z obrazem pt. „Deska 0 (Kompozycja 0)" stanowią swoisty dyptyk, bliski koncepcji duchowości w sztuce Kandynskiego niż na przykład konstruktywistów.  Artysta w swojej pracy połączył nowoczesny sposób myślenia o obrazie, abstrakcyjny charakter i motywy tradycyjne. Niektóre elementy na obrazie sprawiają wrażenie jakby się ruszały, mają mocne kolory, ale jak się patrzy na obraz w całości to jest on spokojny, prowokuje do zastanowienia się nad jego znaczeniem, człowiek myśli o nim i się nad nim zastanawia. Ten obraz i obraz „Deska 0" to dyptyk czyli praca na którą składają się dwa obrazy, jeden bez drugiego nie będzie zrozumiany, to cykl. Ma to związek z myśleniem Kandynskiego o duchowości, religijności. Obrazy religijne często składały się z dwóch części i dlatego nazwa dyptyk czyli podwójnie składany.

Autorka skryptu: Katarzyna Mądrzycka-Adamczyk

Informacje o artyście:
Karol Hiller:
●    był malarzem, grafikiem i nauczycielem;
●    urodził się w Łodzi, w 1891 roku;
●    studiował:
-    chemię w Wyższej Szkole Technicznej w Darmstadcie,
-    budownictwo w Warszawskim Instytucie Politechnicznym,
-    malarstwo w Ukraińskiej Akademii Sztuki w Kijowie;
●    w sztuce często pokazywał Łódź i jej mieszkańców;
●    naziści zamordowali go w lesie pod Łodzią, w 1939 roku.

Opis dzieła:
●    to obraz abstrakcyjny → nie przypomina codziennego świata
●    sztuka abstrakcyjna używa kolorów, linii i kształtów, ale one nie pokazują rzeczy, roślin, zwierząt ani ludzi; sztuka abstrakcyjna jest wynalazkiem XX wieku; w sztuce wcześniejszych czasów nie ma sztuki abstrakcyjnej;
●    na obrazie Deska ze spiralą jest bardzo dużo figur geometrycznych: trójkąty, prostokąty, wycinki koła, spirale;
●    niektórzy ludzie widzą na tym obrazie różne rzeczy: np. części maszyn lub części budynków;
●    niektóre elementy obrazu są namalowane farbą o gładkiej powierzchni; na niektórych elementach widać ślady pędzla lub ziarnka piasku; na niektórych elementach artysta wyrył rowki;
●    układ elementów jest dynamiczny i niespokojny; w  ten sposób artysta namalował świat lat 20. XX wieku: dynamiczny i niespokojny;
●    Karol Hiller namalował także podobny obraz Deska 0 (Kompozycja 0); te dwa obrazy należy oglądać razem.

Autor skryptu: Leszek Karczewski

Autor: Karol Hiller 

Obraz: Deska ze spiralą

Technika: deska, farby olejne, lakier, metal, gips.

Rok powstania: 1928

Wymiary: wys.120, szer. 47 cm.

Ze zbiorów Muzeum Sztuki w Łodzi

Obraz jest abstrakcją z elementami geometrycznymi. Zamysł kompozycji opiera się na współgraniu pięciu dynamicznych skosów wciśniętych w pionową formę obrazu. Dominantą jest duża spiralna forma umieszczona w górnej części dzieła. Poszczególne płaszczyzny zróżnicowane są pod względem formy, koloru i faktury. Szarości i zgaszone brązy stają się niejako tłem dla wyrazistych kontrastów czerni i bieli oraz intensywnych w kolorze elementów czerwonych i żółtozielonych. 

Środek spirali przypada mniej więcej na centrum górnej ćwiartki kompozycji. Jest przykryty zdeformowanym rozciągniętym kołem, podzielonym na cztery nierówne ćwiartki. Dwie z nich są brązowozielone, jedna jest szara i jedna czerwona. Spirala rozwija się w lewą stronę. Jest biała z modelunkiem światłocieniowym, który podkreśla jej wypukłość i budzi skojarzenia z muszlą. Spiralę częściowo przykrywa fragment wysmukłego trójkąta, zajmującego prawa stronę kompozycji. Jego wierzchołek sięga górnego prawego rogu kompozycji, bok przecina wyrazistym skosem około 1/3 powierzchni dzieła, a podstawa zajmuje 2/3 szerokości dolnej krawędzi obrazu. Trójkąt jest dynamicznym elementem, o zróżnicowanej fakturze i kolorystyce. Wierzchołek został pomalowany na szary kolor, z widoczną fakturą śladu pędzla. Środek trójkąta zajmuje dynamiczny układ poziomych pasów o jednakowej grubości, jednak zróżnicowanych pod względem użytych barw i faktur. Jasnobrązowe pasy wyglądają jakby zostały pokryte piaskiem, a następnie pomalowane. Spomiędzy nich wystają pasy o bardziej wyrazistym kolorze. Żółtozielone, pomarańczowe i czerwone elementy wyznaczają kolejne pasy i skosy, w taki sposób, ze w dużym trójkącie możemy odczytać w sumie trzy mniejsze trójkątne formy, ułożone niczym kliny. Trójkąt, który jest najniżej ma podstawę styczną z dolną krawędzią obrazu. Wypełniony jest brązowym kolorem z fakturą przypominającą drobny piasek. Kontur jego prawego boku został wzmocniony na pomarańczowo, a w jednym fragmencie grubiej, na żółtozielono. Dodatkowo kontur wzbogaca ornament pięciu czerwonych półkolistych form umieszczonych jedna obok drugiej. Z lewej strony kontur trójkąta jest biały. Skosy o tym samym nachyleniu, jednak o połowę krótsze od całego konturu zostały powtórzone rytmem cienkich kresek na tle brązowego wypełnienia trójkąta. 

Tło pod spiralą możemy podzielić na cztery części. Dwie górne części zaczynają się przy górnej krawędzi obrazu i sięgają do linii, która wyznacza środek spirali. Lewa górna część jest trapezem w brązowym kolorze o wyrazistej fakturze. Prawa górna cześć jest czarna. Namalowano na niej fragment elipsoidalnego kształtu w kolorze żółtym, z wyrazistym światłocieniem. Dolna lewa część jest trójkątem w kolorze ciepłego brązu. Wydrapano na niej ostrym narzędziem drobną kratkowana fakturę, spod której prześwituje jasny kolor podkładu. Prawa dolna część jest ukośnie umiejscowionym prostokątem. Górna część prostokąta jest jednolicie biała, dolna jest biała z czarnymi figurami geometrycznymi rozmieszczonymi pasowo, niczym abstrakcyjny ornament. Następują po sobie: prostokąty, półkola, trójkąt, kwadrat, oraz rytmiczne czarne linie. Całość może kojarzyć się z uproszczonym widokiem miejskiego pejzażu z kopulastymi dachami. Lewy dolny róg kompozycji zajmuje trójkąt o brązowym konturze wypełniony grubo położoną szarą farbą.

Interpretacja dzieła jest złożona. Sam artysta w swoich pismach wskazywał na ścieżki, które mogą być kluczem do analizy „Deski ze spiralą". „Fotografia i kino, auto i samolot doszczętnie zrewoltowały nasz dawniejszy kontemplacyjny stosunek do obrazów pamięci, tworzonych w bezruchu. Obecnie wyobrażenia nasze przez natłok obrazów ukazują się nam często w postaci zagęszczonych widzeń, których istota jest bliska temu, cośmy dawniej uważali za wizje”.

Hiller żył w epoce upowszechnienia wielu wynalazków, które wpłynęły na sposób widzenia i postrzegania świata. Aparat fotograficzny i kamera zrewolucjonizowały widzenie, a szybkie środki transportu postrzeganie ruchu i dynamiki. Artysta podjął się odpowiedzi na te zjawiska swoim malarstwem. Pragnął stworzyć współczesną ikonę, która oddałby ducha nowoczesności, czerpała z nowych technologii, a jednocześnie odwoływała się do idei i symboliki znanej średniowiecznym mnichom. Sięgnął po doświadczenia z czasów studiów pisania ikon w Kijowie. 

Obraz „Deska ze spiralą", podobnie jak jego para, „Deska 0" zostały namalowane do oglądania razem, tworząc dyptyk. Artysta wykorzystał pionowe deski, co jest charakterystyczne dla ikon. Zamiast tradycyjnej tempery jajecznej wybrał farby olejne, jednak nie stronił od użycia metalu i gipsu, kojarzonych z obrazami religijnymi. Oba dzieła mają silną dynamikę, są jednak spójne wewnętrznie, przez co emanują wrażeniem uporządkowania i spokoju. Taka ekspresja dzieła bliska jest ikonie, w której to co boskie i tajemnicze miało stawać się dostępne dzięki medytacyjnej kontemplacji.

W dziele nie brakuje elementów symbolicznych. Szczególne znaczenie ma kształt spirali. Spirala jest zjawiskiem występującym w naturze, jako rezultat sił dośrodkowych i odśrodkowych. W przyrodzie jest jedną z tych form, które można znaleźć wszędzie, począwszy od roślin, na galaktykach skończywszy, nie pomijając oczywiście muszelek na plaży. Spirala znana jest jako symbol nieustannego ruchu i siły odrodzenia. Przez to wiązana jest z wiarą w życie pozagrobowe, z cyklem płodności, czy nieskończonością wszechświata. Trójkątne formy, zwielokrotnione w dziele, odsyłają do pojęcia boskiej jedności, a także wiedzy. Podobnie jak w ikonie, ważne są użyte barwy. Biel jest symbolem boskości, a także świętości i niewinności. Brąz odpowiada za pojęcie ziemskiej materii, brudu, również skromnego ubóstwa. Kolor niebieski wiązał się z mistyką i duchowością. 

Połączenie nowatorskiego sposobu myślenia o sztuce, z uszanowaniem wielowiekowej tradycji malarskiej bliskie jest idei innego myśliciela i artysty Wassylego Kandinskiego, autora wpływowego dzieła „O duchowości w sztuce”. Kandinsky postrzegał sztukę jako drogę do transcendencji i eksponowania treści duchowych, mistycznych, podświadomych.

Działania artystyczne Hillera łączą w sobie wiele wątków. Z jednej strony twórca był żywo zainteresowany problemami społecznymi, fascynował go rozwój techniczny i najnowsze awangardowe nurty w sztuce. Z drugiej strony dążył do pokazania rzeczywistości duchowej, odwołując się do chrześcijańskiego mistycyzmu i starodawnych technik malarskich. Rozwiązania tych twórczych dylematów poszukiwał w świecie sztuki, jako zjawisku centralnym, zdolnym podjąć ważkie tematy.

Autorka skryptu: Maria Wasińska-Stelmaszczyk

Konsultacja: Robert Więckowski

Tyflografika:

Wymiary: wys. 84 cm x szer. 33 cm

Technika: druk strukturalny UV

Opracowanie: Karolina Banaszkiewicz-Badura „Gimnastyka wyobraźni”

Druk: SCORPIO Sp. z o.o.

Konsultacja tyflografiki: Magdalena Rutkowska