Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

„Neolit" to abstrakcyjna kompozycja na papierze. Przedstawia dwa pionowe rzędy kół malowanych, podobnie jak tło, akwarelą i trzy rzędy nałożonych na nie sierpowatych elementów rysowanych tłustym pastelem. Istotne miejsce w pracy zajmuje kolor. „Neolit" powstał w okresie, kiedy Czesława Tumielewicza zajmowało wielostrukturalne płaszczyznowe malarstwo odnoszące się do myśli zawartej w „Teorii kolorów” Johanna Wolfganga Goethego. W wydanym w 1810 roku dziele niemiecki poeta podjął się opisania zagadnienia powstawania barw i ich wpływu na człowieka. Swoją teorię zbudował w kontrze do założenia Isaaca Newtona i jego twierdzenia, że światło jest heterogeniczne i rozszczepia się na siedem czystych barw. Według Goethego było to niemożliwe ze względu na to, że wszystkie barwy są ciemniejsze od białego światła, które uważał za proste i homogeniczne. Kolory zaś, według poety, rodzą się z wzajemnego działania na siebie światła i ciemności. Zgodnie z tą teorią istnieją tylko dwie barwy czyste: błękit i żółcień, a pozostałe są ich stopniami. Różnice w podejściu obu uczonych wynikały z ich odmiennej perspektywy – Newton był fizykiem, który mówił o addytywnym mieszaniu świateł barwnych, Goethe zaś jako fenomenolog mówił o subtraktywnym mieszaniu barwników na palecie. Jego teoria, choć silnie krytykowana, wywarła niemały wpływ na sposób posługiwania się kolorem przez malarzy. W swoich rozważaniach niemiecki poeta wiele uwagi poświęcił również poszukiwaniu związków między barwą, a psychiką. Przypisywał kolorom różne temperamenty i możliwości oddziaływania na człowieka. Stworzył swoistą psychologię kolorów, według której czerwony był kojarzony z tym, co „piękne", pomarańczowy ze „szlachetnym", żółty z „dobrym", zielony z „użytecznym", niebieski z „pospolitym", a fioletowy z „niepotrzebnym". Te sześć cech przyporządkował czterem kategoriom ludzkiego poznania: rozumowemu - pięknemu i szlachetnemu (czerwony i pomarańczowy), intelektualnemu - dobremu i użytecznemu (żółty i zielony), zmysłowemu - użytecznemu i pospolitemu (zielony i niebieski) oraz, zamykającemu krąg, wyobraźni - zarówno niepotrzebnemu, jak i pięknemu (fioletowy i czerwony). Swoje przemyślenia zawarł w kole barw, w którym kolory opozycyjne tworzyły ze sobą harmonijne zestawienia: żółcieni i fioletu, błękitu i oranżu, czerwieni i zieleni. Do koła tego i stworzonych przez Goethego proporcjonalnych systemów barwnych odwołał się w swojej pracy Tumielewicz.

„Neolit" to kompozycja na papierze. Przedstawia dwa rzędy kół. Podobnie jak tło powstały w technice akwareli. Na nich znajdują się rysunki małych księżyców. Zostały wykonane pastelem. Istotne miejsce w pracy zajmuje kolor. Artysta używa niemal włącznie odcieni czerwieni, żółtego, niebieskiego i zieleni. Praca nawiązuje do myśli zawartej w „Teorii kolorów” Johanna Wolfganga Goethego. Niemiecki poeta napisał ją w 1810 roku. Zwrócił uwagę na to, które kolory tworzą ze sobą dobre połączenia, a które nie.

Czesław Tumielewicz zajmował się malarstwem i rysunkiem. Rysunek zatytułowany jest „Neolit”. Neolit to nazwa bardzo dawnej epoki w dziejach ludzkości. Ludzie używali wtedy narzędzi z kamienia. Hodowano zwierzęta. Pojawiła się religia. Przedmioty były ozdabiane prostymi wzorami. Rysunek zatytułowany „Neolit” nawiązuje do tamtego czasu. Rysunek pokazuje, jak mogły wyglądać zdobienia różnych przedmiotów. Rysunek jest pionowy. Są na nim dwa rzędy kolorowych kół przypominających słońce lub gwiazdy. Kołom towarzyszą trzy rzędy kształtów przypominających półksiężyce. U dołu rysunku widnieje podpis. Litery wyglądają jakby były wykute dłutem w kamieniu. Kształt liter jest prosty i kanciasty.

Maciej Cholewiński, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Czesław Tumielewicz

Tytuł: „Neolit”

Wymiary: arkusz papieru - wysokość 30 cm, szerokość 24 cm, sam rysunek - wysokość 20 cm, szerokość 16 cm

Technika: rysunek – akwarela, tłusta pastela i tusz na papierze

Rok powstania: 1984

Praca Czesława Tumielewicza to pionowa prostokątna kartka z koncentrycznie umieszczonym barwnym rysunkiem w prostokątnym polu. Praca jest symetryczna. Kompozycję budują dwie kolumny złożone z czterech kół każda, zajmujące całą wysokość pracy. Nie nachodzą na siebie, są rozłączne. Pomiędzy nimi przebiega pionowa oś symetrii. Koła, przypominające nieregularne koraliki nanizane na sznurek są plamami koloru, nieobwiedzionymi konturem. Lewa kolumna to patrząc od góry koło czerwone, bladożółte, błękitne i granatowe. Prawa kolumna zaś to koła w kolorze  ultramaryny, chłodnej zieleni, zbrudzonej zielenią słonecznej żółci i karminu. Tłem dla kolistych sekwencji są trzy pionowe pasy koloru. Pomiędzy lewą krawędzią a lewą kolumną tło jest granatowe, pomiędzy kolumnami – słonecznie żółte, pomiędzy prawą kolumną a prawą krawędzią – karminowe. Tło nie dotyka bezpośrednio kolorowych kół, artysta pozostawił pomiędzy barwami nieregularny dystans, przez który wyziera biel kartki. Na akwarelową kompozycję nałożony jest rysunek tłustymi kredkami pastelowymi – to powtarzający się kontur, przypominający sierp księżyca wybrzuszony ku dolnemu lewemu narożnikowi, a skierowany ostrymi czubkami ku górze i prawej krawędzi. Sierpowate formy uporządkowane są w trzy kolumny, w każdej po pięć figur. Lewa sekwencja sierpów jest na granatowym tle, nieco tylko wnikając w lewą kolumnę. Środkowe sierpy są na żółtym tle i łączą niejako koliste plamy barwne, prawe sierpy wnikają w prawą kolumnę i widnieją na karminowym tle. Sierpy są rysowane czerwoną, niebieską, zieloną i żółtą kredką.

Przy lewym dolnym narożniku pracy widnieje granatowy niewielki kleks. Pod kompozycją, na białym dolnym marginesie artysta zapisał ołówkiem kanciastą, geometryczną czcionką: „NEOLIT. KOM.MATR. TUMIEL S 4”.

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN