Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

Prace „Tokyo Diagram I" i „Tokyo Diagram II" to rysunki sporządzone tuszem na dużych kartkach papieru,. Należą do większego cyklu obejmującego kilkanaście realizacji wykonanych w różnych technikach – od malarstwa olejnego, przez monochromatyczne i kolorowe serigrafie, po rysunki piórkiem i tuszem oraz grafitem. Obie kompozycje przedstawiają tak zwane „figury niemożliwe” – płaskie ilustracje brył przestrzennych, narysowane zgodnie z zasadami perspektywy, których nie da się jednak odtworzyć w rzeczywistości. Figury te funkcjonują w oparciu o złudzenie optyczne. W swoich realizacjach Jan Kubasiewicz często podejmuje zagadnienie przestrzeni, badając niestabilną naturę percepcji i oddziaływanie na nią form wizualnych. Jednocześnie szczególne miejsce w jego pracach zajmuje geometria oraz próby jej przekraczania i przekształceń. W 2001 roku określił swoją artystyczną praktykę terminem „metaGeometria”. Pisał o niej: „Idea >>metaGeometrii<< zakłada wizualne badanie przestrzennego i czasowego porządku poprzez kontemplację zależności między formami. W praktyce >>metaGeometria<< to intuicyjny proces syntezowania dynamicznych elementów w spójną całość. Jako obraz, >>metaGeometria<< jest – jak mandala – doświadczeniem, które pozwala używać wzroku do myślenia”. Definicja tego terminu nieustannie ewoluuje, jednak, tym, co łączy wiele prac artysty jest wątek czasu i zagadnienie „procesu”. Czasowość tę można zaobserwować także w rysunkach „Tokyo Diagram I" i „Tokyo Diagram II". Mimo że powstały one znacznie wcześniej niż realizacje określane jako „metaGeometria”, mogą stanowić ciekawą zapowiedź rozwijanych w nich zagadnień. Pod względem technicznym omawianym rysunkom znacznie bliżej jest do pochodzącego z podobnego okresu graficznego „Cyklu Wambierzyce", również znajdującego się w zbiorach Muzeum Sztuki w Łodzi. W obu realizacjach artysta w podobny sposób buduje kompozycje oparte na zderzeniu czerni i bieli, posługując się mocną i wyjątkowo precyzyjną kreską. Prace cechuje charakterystyczny dla niego porządek i dyscyplina formalna.

Prace „Tokyo Diagram I" i „Tokyo Diagram II" to rysunki wykonane tuszem na dużych kartkach papieru. Prace opierają się na zderzeniu czerni i bieli. Kompozycje są bardzo precyzyjne. Należą do większego cyklu. Prace przedstawiają tak zwane „figury niemożliwe”. Są to rysunki brył, które nie mogą istnieć w rzeczywistości. Iluzja sprawia, że mamy wrażenie, że mogłyby. Jana Kubasiewicza interesuje przestrzeni oraz to jak widzimy rzeczy.

Dorota Stolarska-Kultys

Jan Kubasiewicz tworzył grafiki i rysunki. Praca „Tokyo Diagram I” oraz „Tokyo Diagram II” są rysunkami. Są czarno-białe. Artysta narysował je tuszem na papierze. Tokio to nazwa stolicy Japonii. Jest to olbrzymie miasto. Diagram to rysunek, pokazujący jakieś zjawisko. Na przykład wielkość miasta. Jeśli miasto jest małe, diagram jest mały. Jeśli miasto jest duże, diagram jest duży. Diagramy narysowane przez artystę są wysokie. Wyglądają jak wieżowce. Ich wygląd myli wzrok. Figurom brakuje niektórych krawędzi. Niektóre ściany są niedokończone.

Maciej Cholewiński, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Jan Kubasiewicz

Tytuł: „Tokyo Diagram I i II”

Wymiary: wysokość 70 cm, szerokość 50 cm

Technika: rysunek czarnym tuszem na papierze

Rok powstania: 1981

Dwie prace Jana Kubasiewicza zatytułowane „Tokyo Diagram” to pionowe prostokątne arkusze białego papieru z precyzyjnymi rysunkami wykonanymi czarnym tuszem. Obydwa przedstawiają po trzy wysokie figury ujęte od góry, które są bryłami niemożliwymi.

Figury niemożliwe to szczególny typ złudzeń optycznych. Są to figury, które można narysować zgodnie ze wszystkimi zasadami perspektywy, ale nie można ich skonstruować w rzeczywistości. Ostry, precyzyjny rysunek Kubasiewicza uprawdopodabnia te kompozycje, wyprowadzając wzrok na manowce.

Pierwsza praca to trzy zakomponowane centralnie pionowe bryły na białym tle, ujęte w skrócie perspektywicznym oraz rzucane przez nie cienie, które kładą się skosem ku prawemu dolnemu narożnikowi.

Linia, przy której stoją bryły to skos pod kątem 45 stopni, wychodzący z dolnego lewego narożnika i biegnący ku prawemu brzegowi pracy. Tylko środkowa bryła jest prawidłowym smukłym prostopadłościanem o kwadratowej czarnej podstawie. Jej bok zwrócony ku prawej krawędzi pracy jest czarny w białe groszki. Od tego boku odchodzi kreskowany cień rzucany na biel nieokreślonej powierzchni. Ściana zwrócona ku lewej krawędzi nie jest okonturowana, a jedynie zaznaczona krótkim cieniem zbudowanym z pionowych krótkich kresek od góry i od dołu. Cienie budują kształty trapezów. Środek  figury jest bielą. Skrajne figury zostały poddane manipulacji. Figura po lewej ma także jeden ze smukłych boków pokryty wzorem – to czarno – białe wąskie paski. Od dołu ten pasiasty bok przynależy do prawej strony figury, tej, od której odchodzi cień. Jednak w swej wędrówce ku górze zmienia porządek i graniczy z czarnym wierzchnim kwadratem po lewo. Jak gdyby smukła figura została skręcona w lewo. Ponieważ pozostałe boki nie mają konturów, a jedynie krótkie trapezowate cienie po prawej na górze i po lewej na dole – zabieg oszustwa jest udany i prawdopodobny. Prawa figura, najbardziej w głębi także jest skręcona. Jej lewy smukły bok, cały czarny u góry staje się bokiem prawym.

Druga z prac zakomponowana jest według podobnej zasady. Kubasiewicz jednak umieszcza trzy centralne smukłe figury na poziomo zakreskowanej podstawie, która sięga około jednej piątej wysokości. Od góry piąta część zajmuje jednolicie czarne tło, na które wchodzą bryły. Trzy figury stoją w jednym rzędzie, rzucając czarne cienie skosem ku lewemu dolnemu narożnikowi.

Wierzchołki figur to jednakowe białe romby ustawione w jednej linii. Każda z brył ma jeden ze smukłych boków pokryty pionowymi czarno białymi pasami. Środkowa bryła ponownie jest prawidłową – zakreskowany całkowicie bok jest konsekwentnie po lewo. Skrajne bryły są jednakowe: zakreskowane boki po lewej stronie na dole przechodząc ku górze zmierzają w prawo. Analizując je od dołu – pasiaste są lewe boki, analizując je od góry – pasiasty bok jest po prawej.

Jan Kubasiewicz był studentem łódzkiej Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych. Jako swoich mistrzów traktował profesorów Stanisława Łabęckiego i Bogusława Balickiego. Cenił ich współpracę w spółce realizującej razem identyfikację wizualną dla Muzeum Sztuki w Łodzi oraz projekty licznych plakatów i wydawnictw. Inspirował się op-artem, który wielokrotnie stawał się narzędziem wizualnych do realizacji prac oszukujących wzrok.

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN