Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

Opis kuratorski

Ostatnia z serii zachowanych „Kompozycji  przestrzennych", a jednocześnie jedyna znana nam konstrukcja biomorficzna, nie architektoniczna, umownie tytułowana i hipotetycznie datowana. Być może tożsama z „Kompozycją konstrukcyjną" pokazywaną na Wystawie  ZZPAP, Łódź 1933/1934 i rzeźbą – niezrealizowanym, wskutek przeciwności losu, darem dla Hansa Arpa. Ocalona przed zniszczeniem w 1940 roku, przechowywana do 1945 roku w ukryciu, daje się identyfikować z autorskim opisem „jedna rzeźba nadrealistyczna”. Przekazana przez artystkę przyjaznej Lucynie Wegner, podobnie jak „Kompozycja przestrzenna (8)", w 1967 roku trafiła do kolekcji muzealnej. Z powodu złego stanu zachowania poddana konserwacji, rozpłaszczona i ponownie uformowana. Otwiera w twórczości Kobro okres trudny do szerszego zgłębienia, wobec jednostkowo znanych realizacji plastycznych. Ta wykonana z jednego płatu blachy, miękko faliście formowana, podwijana i wywijana jak liść konstrukcja, z nieregularnym otworem „u góry”, swym obrysem nawiązuje do zsyntetyzowanego w ciągłym falistym ruchu kształtu morskiego akwenu z „Pejzaży morskich" Strzemińskiego i analogicznego„Pejzażu" jej autorstwa. Bliska jest też, jedynej znanej nam z tego okresu, formie płaskorzeźbionej. Polichromowana: płaszczyzna zewnętrzna szara, wewnętrzna biała. Otwarta na przestrzeń ze wszech stron, tak samo jak kompozycje architektoniczne, i zunifikowana z nią własnym biomorficznym rytmem.

(Zenobia Karnicka, cytat z katalogu: „Katarzyna Kobro 1989-1951. W setną rocznicę urodzin", kat. wystawy, Muzeum Sztuki w Łodzi, Łódź 1998, s. 135 )

Wydawałoby się, że dzięki swojej materialności blacha powinna nadać tworzonym z niej obiektom solidny, „zbrojony” charakter. Tymczasem „Kompozycja" sprawia wrażenie niemal niematerialnej. Jest jak kartka papieru – powyginana i lekko spoczywająca na swoich krawędziach. Z pozoru nawet niewielki podmuch mógłby ją poruszyć i zdeformować. Zakrzywienia materiału przenikane harmonijnym rytmem tworzą specyficzną fałdę, swoiste ukształtowanie przestrzeni. „Kompozycja przestrzenna (9)" to ostatnia w cyklu „kompozycji przestrzeni" praca, wyjątkowa na tle innych dzieł artystki. Jej zawinięta konstrukcja pozwala na dowolny przepływ przestrzeni, którą zarazem organizuje i nieznacznie ogranicza, podobnie jak poprzednie rzeźby. Odmiennie jednak niż pozostałe „Kompozycje", które cechuje geometryczna forma, ta wyróżnia się organicznymi, jakby „naturalnymi” kształtami. Praca koresponduje z „Pejzażami morskimi", które Kobro realizowała w połowie lat 30. XX wieku. Najprawdopodobniej właśnie ją artystka określiła mianem „kompozycji nadrealistycznej”. Podejrzewa się, że powstała jako dar dla Hansa Arpa wykonany w zamian za jego dzieła przekazane do „Międzynarodowej Kolekcji „a.r.”, co mogło wpłynąć na jej formę. Jest to również jedyna sygnowana rzeźba artystki.

(Paulina Kurc-Maj, Cytat za: „Abecadło", red. Jarosław Lubiak, Muzeum Sztuki w Łodzi, Łódź 2010,  s.nlb. [157])

Opis dedykowany osobom słabo słyszącym i niesłyszącym

„Kompozycja przestrzenna (9)" jest ostatnią z serii zachowanych Kompozycji przestrzennych, a jednocześnie jedyną znaną konstrukcją biomorficzną, nie architektoniczną, umownie tytułowaną i hipotetycznie datowaną. Możliwe, że właśnie ją pokazywano na „Wystawie ZZPAP”, Łódź 1933/1934, lecz tytułowano jako „Kompozycja konstrukcyjna". Miała być prezentem dla Hansa Arpa, nigdy niezrealizowanym, wskutek przeciwności losu. Została ocalona przed całkowitym zniszczeniem w 1940 roku, przechowywana do 1945 roku w ukryciu. Posiada autorskim opis „jedna rzeźba nadrealistyczna”. Artystka przekazała ją Lucynie Wegner, podobnie jak „Kompozycja przestrzenna (8)", w 1967 roku trafiła do kolekcji muzealnej. Ze względu na znaczne zniszczenia została poddana konserwacji, rozpłaszczona i ponownie uformowana. „Kompozycja przestrzenna (9)" jest o tyle istotna, że początkuje w twórczości Kobro okres trudny do szerszego zgłębienia, wobec jednostkowo znanych realizacji plastycznych. Rzeźba została wykonana z jednego płatu blachy, miękko faliście uformowanego. Konstrukcja jest podwijana i wywijana, przypomina liść. U góry występuje nieregularny otwór. Obrys rzeźby nawiązuje do zsyntetyzowanego w ciągłym falistym ruchu kształtu morskiego akwenu z „Pejzaży morskich" Władysława Strzemińskiego i analogicznego „Pejzażu" autorstwa Kobro. „Kompozycja przestrzenna (9)" podobna jest do jedynej znanej z tego okresu, formy płaskorzeźbionej. Otwarta na przestrzeń ze wszystkich stron, tak samo jak kompozycje architektoniczne, i scalona z nią własnym biomorficznym rytmem. Katarzyna Kobro była jedną z inicjatorek Grupy „a.r.". Artystka uważała, że rzeźbę należy uwolnić od przymusu bycia bryłą. Według niej rzeźba stanowi równoprawny element przestrzeni, współistnieje z przestrzenią, która ją otacza i się z nią przenika. Każdy element kompozycji jest tak samo ważny.

Autor skryptu: Maja Pawlikowska

Katarzyna Kobro zrobiła rzeźbę z metalu. Artystka pomalowała metal z wierzchu na szaro, od spodu na biało. Wewnątrz, na białym tle, jest podpis Katarzyny Kobro. Rzeźba ma wiele dziur. Przez dziury można zajrzeć do środka rzeźby. Przez dziury można zobaczyć, co jest za rzeźbą. Rzeźba poprzez dziury łączy się z powietrzem, z przestrzenią. Aby poznać rzeźbę trzeba ją obejrzeć z każdego boku, z góry, z dołu. Wydaje się, że rzeźba jest bardzo lekka. Rzeźba ma miękki, falisty kształt. Wydaje się, że rzeźba się rusza. Jest to rzeźba abstrakcyjna. Nie przedstawia rzeczy, roślin, zwierząt ani ludzi. Ale rzeźba przypomina poruszanie się ryb. Płynąca ryba wygina się i faluje. Jest to rzeźba organiczna, bo naśladuje miękki ruch. Wydaje się, że rzeźba porusza się jak fala wodna.  Katarzyna Kobro jest rzeźbiarką. Władysław Strzemiński, mąż Katarzyny Kobro, jest malarzem. Władysław Strzemiński namalował cykl obrazów : Pejzaże morskie. Władysław Strzemiński linią na płaszczyźnie rysował fale wodne. Rzeźba Katarzyny Kobro w przestrzeni pokazuje falę wodną. Rzeźba Katarzyny Kobro może być też pomysłem na budynek. 

Autor skryptu: Małgorzata Wiktorko