Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

„Western I" to obraz olejny na płótnie poruszający jeden z najpopularniejszych tematów w dorobku Benona Liberskiego. Wątki Dzikiego Zachodu zaczęły pojawiać się w pracach artysty w 1961 roku, płótna wypełniały scenki z udziałem kowbojów przedstawianych w sposób stereotypowy jako silni i brutalni mężczyźni o surowym wyrazie twarzy. Towarzyszyły im charakterystyczne atrybuty dobrze znane z amerykańskich Westernów, które w Polsce tego okresu cieszyły się szczególną popularnością. Z jednej strony prace stanowią wyraz fascynacji atrakcyjną wizualnie i nieco egzotyczną estetyką filmów o Dzikim Zachodzie, z drugiej cechuje je pewna alegoryczność odwołująca się bezpośrednio do polskiej wrażliwości i tęsknot.

W swoich pracach Liberski poszukiwał nowej estetyki, inspirował się zachodnią kulturą popularną, komiksami i plakatami, które przenosił na polski grunt, czerpiąc w warstwie kompozycyjnej czy kolorystycznejz folkloru. Artysta afirmował masową kulturę, ale jednocześnie, z pełną świadomością, że sam jest jej odbiorcą, ukazywał ją w sposób żartobliwy i ironiczny. Jego prace bywają często porównywane do amerykańskiego pop-artu, jednak obrazy z serii „Westernów" zaczęły powstawać jeszcze zanim nurt ten dotarł do Polski. Były raczej wyrazem osobistej fascynacji autora, wpisującej się w szersze zjawisko urzeczenia polskiego społeczeństwa niedostępnym światem Zachodu. Filmowe historie o kowbojach, które w latach 60. zaczęły docierać za żelazną kurtynę, stały się jego uosobieniem. Na tej samej fali powstały wzorowane na Westernach rodzime fabuły „Prawo i pięść" zrealizowane w 1964 roku przez Jerzego Hoffmana i Edwarda Skórzewskiego, czy też nakręcone w 1968 roku „Wilcze Echa" w reżyserii Aleksandra Ścibora-Rylskiego. Oba filmy rozgrywające się w polskich realiach, podobnie jak ich amerykańskie pierwowzory, bazując na prostych antagonizmach służyły ugruntowaniu w społeczeństwie wersji historii zgodnej z linią władzy.

Obrazy Liberskiego, choć nie należą do nurtu pop-artu sensu-stricto, mogą być postrzegane jako jego polska wersja wyrosła na gruncie naszych rodzimych gustów. W pracy „Western I" artysta wypełnia płótno znanymi z filmów o Dzikim Zachodzie rekwizytami. Stypizowane, namalowane w uproszczony sposób elementy i postaci służą celom dekoracyjnym. Pod względem kompozycyjnym obraz nawiązuje z jednaj strony do filmowych plakatów, a z drugiej do ludowych malowideł z ich bajeczną kolorystyką, zaburzonymi proporcjami czy zdeformowanymi, grubo ciosanymi postaciami. W innych realizacjach z tej serii Liberski wzorował się także na układach stosowanych w ikonach.

Malarstwo Liberskiego osadzone w realiach Dzikiego Zachodu było rodzajem ilustracji niespełnionych marzeń zwykłych ludzi żyjących w szarej rzeczywistości PRL-u o barwnych przygodach i ucieczce od codzienności i cywilizacyjnych więzów. Kryła się za nimi tęsknota za jednoznacznością postaw i prostymi rozwiązaniami oraz rzeczywistością, w której dobro zawsze triumfuje nad złem.

Praca została nabyta do zbiorów Muzeum Sztuki w Łodzi bezpośredni od artysty.

„Western I" to obraz olejny na płótnie. Praca porusza jeden z najpopularniejszych tematów w dorobku Benona Liberskiego. Od początku lat 60. artysta malował obrazy, w których pojawiał się motyw Dzikiego Zachodu. Inspiracją były filmy o kowbojach. Artysta przenosił amerykańską kulturę na polski grunt. Łączył ją z elementami kultury ludowej. Westerny wyrażały marzenie o prostym świecie, gdzie dobro zwycięża zło.

Dorota Stolarska-Kultys

Opis dzieła:

Obraz Benona Liberskiego „Western I” z 1966 roku przypomina plakat filmowy. W latach 60. w telewizji i w kinie pokazywano bardzo wiele westernów. Dużym zainteresowaniem polskich telewidzów cieszył się serial „Bonanza”. W 1966 roku łódzką Szkołę Filmową odwiedził Kirk Douglas - aktor, często grający w westernach. Zbudowano dla niego miasteczko z Dzikiego Zachodu. Obraz „Western I” decydowanie może kojarzyć się z Dzikim Zachodem i westernami.

Twórczość Benona Liberskiego łączy się pop-artem, korzystającym z kultury masowej. W Muzeum Sztuki w Łodzi są też, mieszczące się w nurcie pop-artu, plakaty Romana Cieślewicza. 

Małgorzata Wiktorko, Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Benon Liberski

Tytuł: „Western I”

Wymiary: wysokość 130 cm,  szerokość 115 cm

Technika: malarstwo olejne na płótnie

Rok powstania: 1966

Obraz „Western I” Benona Liberskiego to prostokątny obraz namalowany na płótnie farbami olejnymi. Liberski przedstawił stylizowaną scenę z Dzikiego Zachodu z dwunastoma postaciami – jedenastoma kowbojami i jedną kobietą pośród drewnianej architektury. Dominującymi barwami jest ciepły brąz, czerwień, bordo, beż, stalowy niebieski i szarość. Centralną część obrazu zajmują jeździec na siwym wierzchowcu zwróceni w lewą stronę. Dookoła nich rozmieszczone są pozostałe postacie i budynki. Kompozycja sugeruje, że trzej mężczyźni na pierwszym planie, ukazani w popiersiach, są przed koniem z jeźdźcem, zaś pozostałe osoby stoją obok i za nimi. Logika perspektywy i rozmiaru postaci jest zaburzona. Bohaterowie obrazu są do siebie podobni. Wszyscy mają pociągłe, brunatne twarze o smukłych nosach, wąskich ustach i mocnych podbródkach. Ich oczy są półprzymknięte, brwi zmarszczone. Mężczyźni ubrani są w kapelusze i kolorowe koszule, niekiedy też kamizelki. Na biodrach noszą pasy z rewolwerami.

Pierwszy plan stanowią trzej mężczyźni, których dolna krawędź obrazu kadruje w popiersiu. Stoją w rzędzie w układzie od lewej średni, najniższy, najwyższy. Pierwszy po lewo mężczyzna ma niebieską koszulę i czarny kapelusz. Kieruje prawą rękę z rewolwerem w prawą stronę. Środkowy kowboj nosi czerwoną koszulę, niebieska kamizelkę i szary kapelusz z czarną taśmą. W skrzyżowanych na piersiach rękach trzyma dwa rewolwery skierowane w stronę skrajnych mężczyzn. Postać po prawo, najwyższa osoba, ma biały kapelusz z czarną taśmą i niebieską kurtkę. Jego tors zasłonięty jest prostokątną planszą, niczym nowym okienkiem komiksu. W tej ramce ukazane jest wnętrze drewnianego pokoju i zmierzający w głąb, widziany od tyłu mężczyzna. Mężczyzna ubrany jest w granatowe spodnie, czerwoną koszulę, czarną kamizelkę i biały kapelusz. Rękami wykonuje gest, jakby chciał sięgnąć po pistolety przypięte do paska.

Za trzema mężczyznami, na karminowym podłożu stoi ukazany profilem siwy wierzchowiec. Jego krągły zad i bujny ogon sąsiaduje z twarzą najwyższego mężczyzny na pierwszym planie. Kapelusz środkowego mężczyzny mieści się w prześwicie pod brzuchem pomiędzy nogami konia. Koń jest osiodłany – ma czerwony czaprak i brązowe siodło z szarymi błyszczącymi guzami – ozdobami. Przy kłębie konia, do siodła doczepione jest lasso. Rumaka dosiada szczupły, uzbrojony w rewolwery kowboj w granatowych spodniach, butach z ostrogami, czerwonej koszuli, brązowej kamizelce, czerwonej apaszce i białym kapeluszu z ciemną taśmą. Zgiętymi rękami trzyma luźne wodze. Pod głową konia stoi wyprostowany kowboj w oliwkowych spodniach, z pasem na biodrach, czerwonej koszuli i białym kapeluszu. Opiera się ramieniem o drewnianą tablicę po lewo z rysunkiem rewolweru i gwiazdą szeryfa. Górną lewą ćwiartkę obrazu zajmuje drewniana trybuna znajdująca się w głębi, za wierzchowcem. Wypełniają ją czterej kolorowo ubrani mężczyźni w jasnych kapeluszach. Począwszy od lewej krawędzi obrazu mają białą, żółtą, niebieską i czerwoną koszulę. Trybuna z kowbojami jest trzecim, ostatnim planem kompozycji. Drewniana architektura ciągnie się przy górnej krawędzi pracy. To niewielkie budynki z zaznaczonym schematycznie układem pionowych lub poziomych desek. Za plecami jeźdźca, w prawej górnej ćwiartce obrazu znajduje się drugie nielogiczne okienko. Jeden z trzecioplanowych budynków zaopatrzony jest w duże prostokątne okno, ciasno wypełnione ogorzałą twarzą kobiety o bujnych kręconych jasnych włosach, migdałowych oczach, smukłym nosie i pełnych, lekko uśmiechniętych ustach. Rozmiar twarzy kobiety jest porównywalny z zadem siwego wierzchowca. Powyżej twarzy kobiety znajduje się napis „SALOON”. Po prawej stronie w górnym narożniku kompozycję zamyka kowboj w żółtej koszuli, czarnej kamizelce, mierzący z rewolweru do mężczyzny na koniu. 

Natłok postaci i scenografii rodem z Dzikiego Zachodu przywodzi na myśl popularność westernów w raczkującej w latach sześćdziesiątych w Polsce telewizji. Filmy i seriale takie tak „Rio Bravo”, „Poszukiwacze”, „Siedmiu wspaniałych” czy „Bonanza” skutecznie zapładniały wyobraźnię polskich telewidzów spragnionych powiewu Zachodu.

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN