Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

„Chemostal" to dużych rozmiarów obraz olejny na płótnie, przedstawiający wnętrze zakładu przemysłowego: plątaninę rur, tablice rozdzielcze, zegary, przyrządy pomiarowe i zawory. Jest to jeden z wielu obrazów będących wyrazem fascynacji Benona Liberskiego pięknem instalacji technicznych i industrialnym krajobrazem. Na monumentalnych płótnach artysta malował wnętrza przemysłowych kolosów, takich jak cementownie czy huty, aranżował elementy maszyn, które szczelnie wypełniały (a czasem wręcz rozsadzały) ramy kompozycji. Zastosowanie silnych skrótów perspektywicznych i ujęcie jak z szerokokątnego obiektywu umożliwiały objęcie całego wnętrza jednym spojrzeniem. Jednocześnie zabiegi te potęgowały wrażenie ściśnięcia mechanizmów w obrębie płótna. Mimo, że świat przedstawiony na obrazach był realistyczny, Liberski ukazywał rzeczywistość w sposób zdeformowany i zintensyfikowany. Rury, lampki i tablice rozdzielcze z kompozycji „Chemostal" sprawiają wrażenie bardziej zawiłych, intensywniej świecących i kanciastych niż w rzeczywistości. Liberski celowo upraszczał, czy wręcz prymitywizował formy, stosował zdecydowany rysunek i mocny czarny kontur definiujący kształty. Momentami kompozycja przypomina kubistyczne realizacje Fernanda Légera (1881 – 1955), widać w niej również nawiązania do estetyki znanej z komiksów, co zbliża ją do pop-artu. Sama tematyka zdaje się zaś wpisywać w charakterystyczny dla lat 60. zwrot ku fantastyce. W 1961 roku miał miejsce pierwszy załogowy lot w kosmos, który nadał rozpęd trwającemu od końca lat 50. „kosmicznemu wyścigowi” i rozpalił wyobraźnię ludzi po obu stronach żelaznej kurtyny. Wydarzenia te wywarły też silny wpływ na kulturę, która zaczęła eksplorować zagadnienia związane nie tylko z kosmosem, ale także z postępem technicznym i jego możliwościami. Przodowały tu Stany Zjednoczone, gdzie narodził się nurt „Space age" przejawiający się w „futurystycznej” modzie i wzornictwie, a w 1968 roku Stanley Kubrick nakręcił swój głośny film „2001: Odyseja kosmiczna". Polska nie pozostawała tu jednak w tyle: w 1961 roku Stanisław Lem napisał Solaris, a w 1968 Andrzej Wajda wyreżyserował film „Przekładaniec" na podstawie scenariusza pisarza. Benon Liberski, który był szczególnie czuły na zjawiska zachodzące w kulturze, również wpisał się w panujące trendy.

Kompozycja jest stosunkowo jednorodna kolorystycznie, dominują w niej zimne i surowe odcienie stalowej szarości. Przełamują ją akcenty intensywnych kolorów takich jak żółty czy czerwony, które drażnią wzrok i działają jak ostrzeżenie. Artysta zarezerwował je przede wszystkim dla lampek, przycisków i zaworów, a więc elementów za pomocą których maszyna komunikuje się z człowiekiem, a człowiek z maszyną. Ukazany mechanizm z jednej strony irytuje nagromadzeniem szczegółów i agresywnym migotaniem intensywnie kolorowych światełek, a z drugiej przyciąga i fascynuje swym tajemniczym i groźnym pięknem.

Praca została nabyta do zbiorów Muzeum Sztuki w Łodzi bezpośrednio od artysty.

„Chemostal" to bardzo duży obraz. Przedstawia wnętrze zakładu przemysłowego. Widać liczne rury, tablice rozdzielcze, zegary i zawory. Autor wyraża fascynację ich konstrukcją. Elementy maszyn szczelnie wypełniają obraz. Powstaje wrażenia jak gdyby miały go rozsadzić. Poszczególne elementy są trochę zniekształcone. Obraz przypomina rysunek z komiksu.

Dorota Stolarska-Kultys

Opis dzieła:

Obraz Benona Liberskiego „Chemostal” z 1966 roku jest bardzo duży. Jest ciasno wypełniony skomplikowanymi urządzeniami technicznymi. Wielkie rury skręcają się, jak w labiryntach. Sposób malowania zbliża Liberskiego do rysunku komiksowego.

Nawiązania do innych dzieł:

Od 1957 roku Papcio Chmiel w czasopiśmie „Świat Młodych” rysował komiksowe przygody „Tytusa, Romka i A’Tomka”. Tytus był zafascynowany urządzeniami i bezmyślnie naciskał różne przyciski. W obrazie Benona Liberskiego „Chemostal” jest wiele przycisków do naciskania. W razie czego, jest wielki włącznik z napisem STOP.

W obrazach Benona Liberskiego można dostrzec podobieństwo do twórczości Fernanda Légera. W znajdujących się w kolekcji Muzeum Sztuki w Łodzi obrazach Fernanda Légera też widzimy wyraźny kontur i zestawianie fragmentów urządzeń technicznych.

Twórczość Benona Liberskiego łączy się z pop-artem. Artyści tego kierunku przenoszą na płótno powiększone komiksowe rysunki. Pop-art jest zafascynowany wielkoprzemysłową cywilizacją i kulturą masową.

Małgorzata Wiktorko, Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Benon Liberski

Tytuł: „Chemostal”

Wymiary: wysokość 122.5 cm,  szerokość 173.5 cm

Technika: malarstwo olejne na płótnie, obraz oprawiony w wąskie drewniane ciemnobrązowe deseczki

Rok powstania: 1966

„Chemostal” to poziomy prostokątny obraz olejny na płótnie, przedstawiający wnętrze zakładu przemysłowego z plątaniną rur, zegarów i zaworów, ukazane w komiksowej estetyce. Kolorystyka obrazu to industrialna szarość w różnych odcieniach, z drobnymi elementami w intensywnych kolorach czerwonym, żółtym, niebieskim, zielonym, pomarańczowym. Wszystkie namalowane elementy są obwiedzione czarnym konturem. Większość elementów wypełniona jest płaską plamą barwną. Wyjątek stanowią połyskujące metalowe rury, na których artysta kładł mocne bliki białego światła.

Elementem porządkującym kompozycję jest szara geometryczna forma przypominająca literę T, umieszczona w centrum obrazu. Na pionowym elemencie widnieją dwie tabliczki – żółta prostokątna z czerwonym napisem „P-4” i powyżej biała z czarną cyferką 4. Oplata ją sieć metalowych segmentowych rur, które pojedynczo lub wiązkami przebiegają przez obraz. W centrum pracy są elementy największe, masywne, szare. Im bliżej krawędzi, tym elementy stają się mniejsze, rozdrobnione, pojawiają się tam też intensywne kolory. Przy brzegach kompozycji namalowane są szare prostokątne i trapezowate pulpity z białymi okrągłymi zegarami, okrągłe i kwadratowe przyciski czerwone, żółte, zielone. Pomiędzy nimi znajdują się ciemnostalowe geometryczne płytki okolone jasnymi nitami. W peryferyjnych sferach rur namalowane są różnego rozmiaru czerwone, szare, niebieskie pokrętła. W górnej części obrazu w poziomą belkę formy podobnej do litery T wbija się masywna, segmentowa, czerwona rura. Sprawia wrażenie, jakby przebiegała ponad głową operatora monstrualnej maszynerii, z którą może utożsamiać się osoba oglądająca dzieło.

Benon Liberski wielokrotnie malował industrialne obrazy. Powstało kilka wersji „Chemostalu” oraz wizerunki „Puławskich Azotów”. 

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN