Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

Fotografia „Szklane jajko" ukazuje abstrakcyjną kompozycję na czarnym tle, powstałą w wyniku zawieszenia w przestrzeni szklanego jajka i jasnego pręta, ustawionych prostopadle do siebie, a pod skosem względem ram kompozycji. Jest to wczesna praca Antona Stankowskiego, który fotografią zajął się w drugiej połowie lat 20. XX wieku. Wykorzystywał ją początkowo przede wszystkim w projektach reklamowych. Zainteresowanie medium było wynikiem między innymi lektury książki László Moholy-Nagy'a „Malerei, Fotografie, Film" [Malarstwo, fotografia, film], wydanej w 1925 roku w ramach serii „Bauhausbucher". Węgierski artysta postulował odejście od piktorialnych wysiłków, zmierzających do ukrycia mechanicznego charakteru odbitki fotograficznej na rzecz docenienia jej specyfiki jako nowoczesnej i modernistycznej. Akcentował brak powiązań fotografii z tradycyjnymi dyscyplinami artystycznymi i twierdził, że powinna ona zająć pełnoprawne miejsce w świecie sztuki. Według Moholy-Nagy'a prawdziwy potencjał estetyczny fotografii został odkryty dopiero wtedy, gdy on i inni członkowie kręgów awangardowych zaczęli się nią posługiwać. Artyści awangardowi sięgali po techniki i tematy z dziedzin nieartystycznych, takich jak: promienie X, astronomia, medycyna i nauka, umożliwiające przedstawianie tego, co niewidzialne; fotoreportaż, który ujawniał formy w ruchu czy fotografię amatorską, oferującą repertuar nietypowych punktów widzenia.

Na zainteresowania Stankowskiego wpływ miał także związany z Bauhausem profesor Max Burchartz, u którego artysta studiował w Folkwangschule w Essen. W jego pracowni podejmował pierwsze próby z medium, zdobywając umiejętności niezbędne do uprawiania fotografii eksperymentalnej, przedmiotowej i dokumentalnej. Stankowski wykonywał fotomontaże, solarigrafie, fotografie cieni, zniekształceń i odbić, a także fotogramy i rayogramy. Praca „Szklane jajko" stanowi doskonały przykład właściwych dla tego okresu eksperymentów z medium. Artysta obserwuje i wykorzystuje światło odbijające się od przedmiotów, by za ich pomocą tworzyć abstrakcyjną kompozycję. Obiekty zostają wyabstrahowane z otaczającej rzeczywistości i zawieszone w próżni, a autor skupia się na ich formie i strukturze.

Dorota Stolarska-Kultys

„Szklane jajko" to czarno-biała fotografia. Ukazuje szkle jajko i znajdujący się obok jasny pręt. Przedmioty zostały umieszczone na czarnym tle. Jak gdyby wiszą w przestrzeni. Nie do końca możemy je rozpoznać. Bardziej niż oddanie wyglądu przedmiotów, Antona Stankowskiego interesuje ich kształt i faktura. Autor wykorzystuje odbijające się w nich światło. Jest to wczesna praca artysty.

Dorota Stolarska-Kultys

Anton Stankowski robił fotografie. Tytuł fotografii „Szklane jajko” pozwala rozpoznać kształt jajka.  Nad jajkiem znajduje się ukośny, podłużny kształt. Nie jest ważne co przedstawia. Dla fotografa ważniejszy jest układ kształtów. Taka fotografia bliska jest abstrakcji.
Anton Stankowski malował też obrazy abstrakcyjne, geometryczne. Były to kompozycje nieprzedstawiające. Ważne było ułożenie kształtów, kompozycja form.

Małgorzata Wiktorko, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Anton Stankowski

Tytuł: „Szklane jajko”

Wymiary: wysokość 23 cm, szerokość 31 cm

Technika: fotografia czarno-biała na papierze

Rok powstania: 1927

„Szklane jajko” Antona Stankowskiego to czarno biała pozioma prostokątna abstrakcyjna fotografia na błyszczącym papierze. Na jednolicie czarnym tle zakomponowane są trzy rozłączne elementy: biały trójkąt prostokątny, owalny kształt o zróżnicowanym białym konturze oraz biała linia. Biały trójkąt zajmuje lewy dolny narożnik. Przeciwprostokątna biegnie od jednej czwartej wysokości lewego brzegu ku centrum dolnej krawędzi fotografii. Nieco na prawo od ostrego kąta białej figury geometrycznej, z dolnej krawędzi wychodzi wznosząc się w kierunku prawego górnego narożnika biała linia. Trzy centymetry od narożnika linia się kończy. Z jej szczytu, w lewą stronę opada niewielki strzęp białej mgiełki, który przemienia się w ciemnoszarą równoległą do jasnej kreski linię. Opada ona do wierzchołka trójkąta przy dolnej krawędzi pracy. Pomiędzy liniami diagonalnymi, w lewej części zdjęcia  umiejscowiony jest obrysowany jasnym konturem kształt jajka. Węższym czubkiem skierowane jest ku prawemu dolnemu narożnikowi. Biały kontur jest nierównomierny – na dole ostry i precyzyjny, po prawo – szeroki, najjaśniejszy, rozmazany, u góry i po lewo rozmglony, przypomina ślad rozsypanej mąki.  Wnętrze kształtu jest niejednolite – po lewo czarne, bliskie koloru tła i przechodzi ku coraz jaśniejszej, jasnoszarej połaci z prawej strony.

Praca Antona Stankowskiego powstała przy wykorzystaniu luksografii, zwanej czasami także heliografiką, szadografią lub rayogramem. Sam artysta nazywał swoje prace fotogramami.

Jest to bezkamerowa technika fotograficzna, bazująca na utrwaleniu śladu przedmiotu położonego bezpośrednio na  papierze światłoczułym lub płycie szklanej pokrytej substancją światłoczułą, która następni pełni funkcję negatywu.

Stankowski w latach 1926-28 studiował w Szkole Dizajnu w Essen, gdzie wraz ze swoim mentorem – Maxem Burchartzem  rozpoczynał eksperymenty fotograficzne. Obaj pozostawali pod silnym wpływem książki Laszlo Moholy – Nagy’ego „ Malarstwo. Fotografia. Film” wydanej przez Bauhaus.

Artysta realizował fotogramy także po II wojnie światowej i wykorzystywał je do reklamowych projektów graficznych, na przykład dla serii plakatów i ulotek prezentujących elektroniczne maszyny do pisania IBM z 1953 roku.  

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN