Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

Drzeworyty „Portret kobiety" i „Głowa kobiety" to prace pochodzące z wczesnego okresu twórczości Janusza Marii Brzeskiego, powstałe jeszcze podczas studiów w Poznańskiej Szkole Sztuk Zdobniczych. Obie grafiki przedstawiają głowę kobiecą o pociągłej twarzy, wydatnych ustach i nosie oraz gładkich zaczesanych z przedziałkiem włosach. W pierwszej pracy portretowana została ukazana w ujęciu „en trois quarts" na tle czarnej nieregularnej płaszczyzny, w drugiej – z profilu na jasnym tle papieru i mocnym, czarnym obramieniu z trzech stron. W kompozycjach dostrzec można wpływ ówczesnego nauczyciela Brzeskiego z poznańskiej szkoły – profesora Jana Jerzego Wronieckiego, który zapoznawszy się w Berlinie z techniką drzeworytu i rzemiosłem graficznym, przeniósł je na grunt polski i zaszczepił u swoich studentów. Nieco zapomniany wcześniej drzeworyt przeżywał na początku XX swój renesans. Swoją popularność zawdzięczał przede wszystkich niemieckim ekspresjonistom z grupy Die Brücke (1905-ok. 1913), w których twórczości istotne miejsce zajmowała surowa czarno-biała grafika. Szczególną wartość przypisywali zwłaszcza drzeworytowi langowemu, czyniąc z niego niepowtarzalną metodę artystyczną. Ekspresjoniści wykorzystywali możliwości, które dawał materiał i jego struktura, pozwalające na operowanie „grubo ciosanymi” liniami czy grę kontrastów pozbawioną półtonów. Technika drzeworytnicza idealnie wpisywała się w założenia, według których sztuka miała sięgać do prawdziwej natury człowieka, wyrażać jego emocje, niepokoje i gwałtowne uczucia. Równocześnie popularnością cieszyła się też litografia, która doskonale odpowiadała na potrzebę tworzenia lekkich, rozedrganych przedstawień obfitujących w kontrasty ciemnych linii i białego tła.

W omawianych pracach Brzeskiego wpływy ekspresjonizmu dostrzec można zarówno w zastosowanej technice drzeworytu, jak i w skrajnym subiektywizmie i przejaskrawieniach oddalających ukazany przedmiot od pierwowzoru. Efekt ten został uzyskany poprzez silne wyostrzenie, deformację i przerysowanie kształtów. Grafiki cechuje także ostry kontur i pewnego rodzaju prymitywizm form związany z właściwą dla ekspresjonizmu inspiracją czerpaną ze sztuki oceanicznej, afrykańskiej i ludowej, która odpowiada „prawdziwej” naturze człowieka. W fascynacji sztuką ludową można również upatrywać przyczyn popularności techniki drzeworytniczej.

Wpływy nurtu ekspresjonistycznego są charakterystyczne dla wczesnej twórczości Brzeskiego. W drugiej połowie lat 20. artysta skupił się bardziej na projektowaniu graficznym, a następnie wyjechał do Paryża, gdzie zetknął się z surrealizmem i rozpoczął eksperymenty z fotografią.

„Portret kobiety" i „Głowa kobiety" to prace, które powstały we wczesnym okresie twórczości Janusza Marii Brzeskiego. Zostały wykonane w technice drzeworytu. Jest to rodzaj grafiki. Używa się w nim deski, na którą nanosi się rysunek i wycina tło. Po wykonaniu odbitki miejsca wycięte są białe. Obie grafiki przedstawiają głowę kobiety. Jej twarz jest wyciągnięta, a usta i nos uwydatnione. Artysta zrobił to celowo. Praca powstała pod wpływem niemieckiego ekspresjonizmu. To nurt rozwijający się na początku XX wieku. Dzieła tego typu miały wyrażać emocje i niepokój. W tym celu artyści posługiwali się ostrym konturem i zniekształconą formą.

Dorota Stolarska-Kultys

„Portret kobiety” i „Głowa kobiety” to dwie prace graficzne, które wykonał czarnym tuszem Janusz Maria Brzeski.

Grafika „Portret kobiety” pokazuje twarz kobiety zwróconej ku patrzącemu w trzech czwartych (en trois quarts). Grafika „Głowa kobiety” to twarz z profilu. Kobiety na obu grafikach mają czarne włosy i wydatne usta. Są to wizerunki ujęte w sposób uproszczony.

Małgorzata Wiktorko, Agnieszka Wojciechowska -Sej, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Janusz Maria Brzeski

Tytuł: „Portret kobiety” i „Głowa kobiety”

Wymiary: wysokość 19 cm,  szerokość 15 cm (pierwsza praca) i wysokość 16 cm,  szerokość 11,5 cm (druga praca)

Technika: drzeworyt, odbitki graficzne na papierze, tusz

Rok powstania: 1925

„Głowa kobiety” i „Portret kobiety” to dwie pionowe prostokątne prace graficzne Janusza Marii Brzeskiego odbite na kalce czarnym tuszem. Surowa, masywna linia podpowiada, że są to drzeworyty.

„Głowa kobiety” to profilowo ukazana pociągła twarz o wydatnych ustach i nosie, długiej szyi oraz gładko zaczesanych włosach sięgających ramion, zwrócona ku prawej krawędzi. Czarne włosy stanowią gładką plamę. Jedynie u góry czaszki przetykają je białe linie, sugerujące światło na błyszczących pasmach. Brzeski umieścił też kilka białych pionowych linii przy krawędziach fryzury. Proste włosy spływają korpus i zakrywają obojczyk. Ucina je dolna krawędź odbitki. Profil twarzy ukazany jest bardzo schematycznie. Masywne rysy upodabniają kobietę do Indianki lub Maoryski. Surowy styl drzeworytu najdobitniej widoczny jest w sugestii światłocienia, którym Brzeski czyni rytmiczne ostre linie na żuchwie i szyi. Ciasny kadr pozwala dostrzec jedynie sugestię stroju – czarne płaskie plam na ramionach kobiety. Głowa obramowana z trzech stron mocną czarną ramką.

„Portret kobiety” to drzeworyt przedstawiający głowę kobiecą w ujęciu trzech czwartych.  Kobieta ma pociągłą twarz, która zwraca w lewo i wydatne ciemne usta. Na eksponowanym policzku po prawej stronie oraz na skroni Brzeski umieszcza trzy lekko ukośne drapieżne linie. Mogą one sugerować uproszczony cień lub skazę na cerze damy. Uczesana jest z przedziałkiem na środku i opadającymi na dwie strony niedługimi bujnymi włosami. W tle znajduje się  nieregularna czarna płaszczyzna, sprawiająca wrażenie wyłaniania się kobiety z mroku.

Obie prace są bardzo uproszczone. Elementem wspólnym są wydatne usta portretowanej oraz mocne, masywne rysy twarzy. Czas powstania grafik pozwala łączyć je z pobytem artysty w Paryżu i fascynacją kubizmem. Kubiści, którzy w latach 20-tych cieszyli się w Paryżu już ugruntowaną sławą, na początku swoich poszukiwań twórczych inspirowali się maskami kultur pozaeuropejskich. Schematyczne twarze na drzeworytach Brzeskiego są bliskie tej estetyce.

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN