Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

„Hiacynt" to kompozycja na kartonie. Cała jej powierzchnia wypełniona jest pionowymi to strugami i plamami akwareli w kolorach cynobru, niebieskiego i żółtego oraz diagonalnymi „cieniami” rysowanymi kredką. Centralnie umieszczony został konturowy zarys kwiatu wyznaczony tą samą czarną kredką. Kształt jest uproszczony, niedookreślony i momentami zatarty. Kluczowe dla kompozycji jest wzajemne oddziaływanie na siebie linii i płaszczyzn koloru. Plamy barwne oddzielają się od konturów, co stanowi cechę charakterystyczną dla figuratywnych kompozycji Władysława Strzemińskiego. Działanie to znajduje swoje teoretyczne uzasadnienie w teorii powidoków, która wychodząc od odkryć kubizmu zakładała, że kształty, podobnie jak kolory, mogą wywierać na siebie wzajemny wpływ. Podstawę dla tego spostrzeżenia stanowiły badania nad migawkową rzeczywistością ludzkiego wzroku i psycho-fizjologią widzenia. W komentarzu do obrazu „Pejzaż morski" z 1934 roku artysta pisał: „Czynność wzrokowa jest czynnością czasoprzestrzenną. Oko przechodzi z jednego przedmiotu na drugi, zachowując ślad przedmiotów widzianych poprzednio i ślad obrazów następczych” (Władysław Strzemiński, „Forma”, nr 3, 1935). To co widzimy na obrazie to nie szereg odosobnionych przedmiotów, lecz wizja malarskiej ciągłości świata zbudowana z materii i formy. Uchwycenie procesu percepcji jest tutaj nadrzędne wobec przedstawienia rzeczywistości.

Punktem wyjścia dla omawianej kompozycji była natura. W okresie przedwojennym Strzemiński traktował tego rodzaju prace jako formę wypoczynku lub eksperymentu. Nawet wówczas bywało jednak, że stanowiły one pretekst do rozważań nad napięciami zawartymi w obrazie i procesem postrzegania. „Hiacynt" to praca z okresu okupacji, czas powstania miał istotny wpływ na wybór techniki i materiałów. Artysta, który lata wojny spędził w Łodzi, ze względu na trudną dostępność materiałów i na niełatwą sytuację finansową, pozbawiony był wówczas możliwości tworzenia w technice olejnej. Większość prac z tego czasu powstało przy użyciu akwareli i czarnej kredki, w wielu z nich Strzemiński wraca do kubistycznych początków.

Dorota Stolarska-Kultys

„Hiacynt" to akwarela na kartonie. Całą powierzchnię wypełniają pionowe strugi farby. Mają różne kolory: niebieski, czerwony i żółty. W niektórych miejscach czarną kredką narysowane zostały „cienie”. W centrum znajduje się zarys kwiatu. Jego kontur wyznacza czarna linia. Kształt kwiatu jest mniej skomplikowany niż w rzeczywistości. Plamy koloru nie pokrywają się z konturem. To zabieg celowy. Strzemiński odwołał się do doświadczenia naszego zmysłu wzroku. Ukazana kompozycja nie stara się naśladować rzeczywistości. Ma pokazać jak ją widzimy.

Dorota Stolarska-Kultys

Władysław Strzemiński malował i rysował. Praca przedstawia bukiet kwiatów. Są to hiacynty. Artysta narysował kreskami kształty łodyg, liści i kwiatów. Potem namalował na nich plamy. Plamy są w wielu różnych kolorach. Artyści zawsze malują jak chcą. Dlatego kolory, czy kształty czasem są inne, niż naprawdę. Strzemiński tak właśnie zrobił. Namalował takie kwiaty, jakie chciał. Są jednak podobne do prawdziwych.

Maciej Cholewiński, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Władysław Strzemiński

Tytuł: „Hiacynt”

Wymiary: wysokość 38 cm, szerokość 29,5 cm

Technika: malarstwo akwarelowe, rysunek czarną kredką

Rok powstania: 1942

Praca Władysława Strzemińskiego to pionowa prostokątna kartka, pokryta w centralnej części drobnymi kolorowymi plamami, na które nałożone są wyraziste czarne pionowe linia oraz na marginesach kartonu plamami zbudowanymi z kresek czarnego rysika. Akwarelowe plamki – czerwone, cytrynowożółte, niebieskie, zielone są pionowymi pociągnięciami pędzla. Sprawiają wrażenie nieładu, który tworzy barwną mozaikę o kształcie owalu wypełniającego prostokątny karton. Plamy są różne w nasyceniu pigmentu – niektóre są intensywne, inne rozwodnione zlewają się ze sobą tworząc kolory pochodne. Niezależnie od plam barwnych na ich tle narysowane są czarną kredką smukłe cztery liście, masywna łodyga i liczne pionowe kreski. Tytułowy kwiat jest narysowany przy górnej krawędzi nieco na lewo od środka pracy. Jego kwiatostan jest niewielki i trudno go wyodrębnić spośród linii i plam.

Niezależnie od organicznego rysunku i akwarelowych plam, cała praca pokryta jest jeszcze niemal regularnym wzorem z form przypominających romby. Są one zbudowane z diagonalnych linii czarnej kredki skierowanych pod kątem mniej więcej 45 stopni od górnego prawego do dolnego lewego narożnika. Na pionowych marginesach pracy są one bardziej widoczne, gdyż nie pokrywają się z mozaiką akwareli.

Praca jest sygnowana czarną kredką w lewym dolnym rogu: W. Strzemiński/1942

Nietypowe, jak na awangardowego artystę, zainteresowanie malowaniem kwiatów było prawdopodobnie związane z wojenną koniecznością zarobkowania. W trakcie drugiej wojny światowej sytuacja ekonomiczna Strzemińskiego była katastrofalna. Z przekazów świadków wiadomo, że zarobkował malując pocztówki, rysując portrety czy ozdabiając torby z tkaniny.

Być może „Hiacynt” jest próbą kompromisu, połączenia tradycyjnego, mieszczańskiego tematu  z awangardową formą.

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN