Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

„Pejzaż łódzki od strony Retkini" to kompozycja na papierze. Cała powierzchnia wypełniona jest poziomymi strugami akwareli w kolorze zieleni, ugru, cynobru oraz diagonalnymi „cieniami” rysowanymi kredką. Mniej więcej w połowie obrazu „na horyzoncie” czarną kredką zaznaczone zostały kontury niskich domów, kominów fabrycznych i drzew. Praca nosi cechy kubizmu analitycznego. Zabudowania rozbite zostały na zgeometryzowane, luźno ze sobą powiązane płaszczyzny. Bryły przenikają się, bywają niedookreślone lub zatarte, rozpoznawalne przede wszystkim poprzez skojarzenia z tym, co znane. Mimo pozornie abstrakcyjnego charakteru kompozycji to rzeczywisty, choć znacznie uproszczony, widok Retkini. W swoich pejzażach Strzemiński często odnosił się do istniejących miejsc, w wielu z nich można nawet rozpoznać bardzo konkretne budynki.

Kubizm zajmował istotne miejsce w myśli i analizach Władysława Strzemińskiego. W swoich tekstach teoretycznych oraz podczas wykładów często podkreślał jego pionierski i rewolucyjny z perspektywy upadku realizmu charakter. Postrzegał go jako punkt wyjścia i podstawę szeroko rozumianych przeobrażeń języka sztuki XX wieku. W tekście „Sztuka nowoczesna w Polsce" pisał, że kubizm stanowi „zdecydowaną granicę sztuki nowoczesnej. […] Nie ma dostępu do pełnego zrozumienia epoki obecnej ten, kto nie zdobył trwałej dyscypliny kubizmu.” (J. Brzękowski, L. Chwistek, P. Smolik, W. Strzemiński, „O sztuce nowoczesnej", Łódź 1934) . Jak zaważyła Janina Ładnowska, kubizm zawierał w sobie według Strzemińskiego cechy właściwe sztuce nowoczesnej takie jak: kontrasty faktur, różnice i związek kształtów, łączenie brył przez wzajemne przenikanie, przekraczanie granic przedmiotów, organizację form czy analizę formy pozwalającej na przejście do wartości plastycznych. (J. Ładnowska, „Budowniczego dzieło otwarte", w: „Władysław Strzemiński. W setną rocznicę urodzin", Łódź 1993). Był to dla niego istotny, lecz przejściowy etap, który obok konstruktywizmu, puryzmu i neoplastycyzmu odegrał niebagatelną rolę w kształtowaniu się koncepcji unizmu w malarstwie sformowanej przez artystę w 1927 roku.

Strzemiński wracał do kubizmu na wszystkich etapach swojej twórczości. Przed wojną malował przeważnie inspirowane nim obrazy olejne – pejzaże, martwe natury i portrety. Kompozycja „Pejzaż łódzki od strony Retkini" to praca znacznie późniejsza. W przeciwieństwie do nich nie powstała w technice olejnej, ale na papierze przy użyciu akwareli. To mogło być wynikiem trudnej dostępności materiałów i niełatwej sytuacji finansowej artysty w okresie wojny, którą Strzemiński spędził w Łodzi.

„Pejzaż łódzki od strony Retkini" to akwarela na papierze. Całą powierzchnię wypełniają poziome strugi koloru: zieleni, czerwieni i odcieni brązu. W niektórych miejscach czarną kredką narysowane zostały „cienie”. Mniej więcej w połowie zaznaczono nią także kontury budynków i drzew. Widać niskie domy i kominy fabryczne. Praca nosi cechy kubizmu. Wszystko w obrazie jest kanciaste, jak gdyby rozłożone na części. Ukazany pejzaż nie stara się naśladować krajobrazu. Ma raczej budzić z nim skojarzenia.

Dorota Stolarska-Kultys

Władysław Strzemiński namalował pejzaż w 1941 roku. Retkinia to obecnie dzielnica miasta, Łodzi. Wtedy była wsią z polami. Artysta widział stamtąd wielkie miasto.  Widział kształty kamienic, kominy fabryk, wieże kościołów. Na obrazie widać ogromne pole i niebo pokryte chmurami. W oddali znajduje się miasto. Artysta najpierw namalował kontury domów, kominów, wież kościelnych, drzew na polu. Potem namalował na nich plamy w różnych kolorach. Pokazał, jak różne kolory mogą mieć pola, budynki albo chmury.

Maciej Cholewiński, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Władysław Strzemiński

Tytuł: „Pejzaż łódzki od strony Retkini”

Wymiary: wysokość 31,5 cm, szerokość 37,5 cm

Technika: kredka i akwarela na papierze

Rok powstania: 1941

Praca Władysława Strzemińskiego to poziomy prostokątny rysunek na papierze wykonany czarną kredką ołówkową i farbami akwarelowymi. Gama barwna jest ograniczona – Strzemiński użył ciemnej zieleni, oranżu, ugru, czerni i koloru niebieskiego.

Kompozycję można podzielić poziomą osią symetrii na dwie połowy. W dolnej części rysunek jest bliską abstrakcji, swobodną siatką pól, łąk i pastwisk. Artysta czarnymi liniami poziomymi i ukośnymi, pochylonymi w prawo zaznacza odrębne obszary ziemi. Na tak sporządzony zarys nakłada poziome podłużne pociągnięcia rozwodnionej akwareli, nie zawsze respektując kontury oraz zaczernia fragmenty kredką, której linie biegną pod kątem około 45 stopni, pochylając się w prawo. Najniższa część pracy to pas poziomy z poziomymi podłużnymi plamami koloru zielonego, ugru, niebieskiego i czarnego. Powyżej jest pas gruntu podzielony ukośnymi liniami na kilka rombów z transparentnymi plamami błękitu, turkusu, zieleni i oranżu. Z siatki pól wyłamują się w centralnej części pracy trzy schematycznie zarysowane drzewka. Każde z nich to pionowa kreska pnia i kształt litery U jako korona.

Górna połowa rysunku to uproszczony widok Łodzi - fabrycznego miasta. Niskie prostopadłościenne domy przekryte dwuspadowymi dachami sąsiadują z wysokimi kominami fabryk i nielicznymi drzewami. Podobnie, jak w dolnej części – plamy kolorów nieprecyzyjnie wypełniają kontury. Częściej są jakby przesunięte względem rysunku konstruującego bryłę.

Ponad pejzażem architektonicznym jest niebo z poziomymi plamami błękitu i zieleni i bardzo bladym rozlanym oranżem. Gdzieniegdzie Strzemiński wprowadza czarną kredkę, która ukośnymi kreskami przyciemnia nieboskłon. Daje to wrażenie zadymionego nieba.

Władysław Strzemiński przeprowadził się do Łodzi w roku 1933. Wraz z żoną – Katarzyną Kobro zamieszkali w nowoczesnym bloku na osiedlu Montwiłła-Mireckiego. Dwadzieścia bloków, podzielonych na 917 mieszkań wyposażono w kuchnie, gaz, wodę i elektryczność. Niektóre lokale posiadały również łazienki. Był to jednak skromny wyjątek w łódzkim pejzażu. Strzemiński dostrzegał kontrasty, których nie brakowało w Łodzi, a także potępiał nieład i chaos rozrastającego się miasta. Efektem jego przemyśleń był artykuł „Łódź sfunkcjonalizowana” opublikowany w „Myśli Współczesnej” w 1947 rekomendujący praktyczne rozwiązania urbanistyczne.

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN