Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

„Martwa natura z gazetą" to rysunek na papierze, którego centralny punkt stanowi rosyjska gazeta wkomponowana pomiędzy znajdujące się u dołu po obu jej stronach jabłka i gruszki. Kontur przedmiotów wyznacza linia rysowana czarną kredką, bryły zaś smugi zielonej, czerwonej i żółtej akwareli. Tło wypełniają plamy barwne i diagonalne „kreskowania“ (szrafowania) czarną kredką. Praca nosi cechy kubizmu analitycznego. Bryły są uproszczone, niedookreślone lub zatarte, ich forma została spłaszczona i sprowadzona do wzajemnie oddziałujących na siebie linii i płaszczyzn koloru. W kompozycji plamy barwne oddzielają się od konturów, co stanowi cechę charakterystyczną dla figuratywnych kompozycji Władysława Strzemińskiego. Kubizm zajmował istotne miejsce w jego myśli i analizach. W swoich tekstach teoretycznych oraz podczas wykładów artysta często podkreślał pionierski i rewolucyjny charakter tego kierunku. Był zdania, że to właśnie kubizm umożliwił dostrzeżenie, że podobnie jak kolory, tak samo i kształty mogą wywierać na siebie wzajemny wpływ. W komentarzu do obrazu „Martwa natura" z 1929 roku, pisał: „Przy przenoszeniu spojrzenia z jednego przedmiotu na drugi – zachowuje nasza siatkówka ślad poprzedniego przedmiotu i jego formę łączy z formą przedmiotu następnego, umożliwiając kompozycję o niezmiernie rozszerzonej skali rytmu” (Władysław Strzemiński, „Forma”, nr 2, 1934). To, co widzimy na obrazie to nie szereg odosobnionych przedmiotów, lecz wizja malarskiej ciągłości świata zbudowana z materii i formy. Myśl ta, mająca punkt wyjścia w kubizmie, znalazła wyraz w „Pejzażach morskich" i „Powidokach słońca", komponowanych zgodnie z zasadą powidoku. Przedstawienie rzeczywistości było w nich drugorzędne wobec uchwycenia procesu percepcji.

Strzemiński wracał do kubizmu na wszystkich etapach swojej twórczości. Przed wojną malował przeważnie inspirowane nim obrazy olejne – pejzaże, martwe natury i portrety. Kompozycja „Martwa natura z gazetą" to praca znacznie późniejsza. W przeciwieństwie do nich nie powstała w technice olejnej, ale na papierze przy użyciu akwareli, co mogło być wynikiem trudnej dostępności materiałów i niełatwej sytuacji finansowej artysty w okresie wojny.

„Martwa natura z gazetą" to to rysunek na papierze. Jego centralny punt stanowi rosyjska gazeta. Na dole po jej obu stronach znajdują się jabłka i gruszki. Kontur przedmiotów wyznacza linia. Została narysowana czarną kredką. Kształty wypełniają smugi farby. Jest to akwarela w kolorach zielonym, czerwonym i żółtym. W tle są plamy barwne i „cienie” narysowane kredką. Praca nosi cechy kubizmu. Rzeczy przedstawione na obrazie są płaskie. Ich kształty są mniej skomplikowane niż w rzeczywistości. Plamy koloru są częściowo przesunięte w odniesieniu do konturu. Strzemiński odwołał się do doświadczenia naszego zmysłu wzroku. Ukazana kompozycja nie stara się naśladować rzeczywistości. Ma pokazać jak ją widzimy.

Dorota Stolarska-Kultys

Władysław Strzemiński namalował ten obraz farbami. Farby nazywają się akwarele. Rozcieńcza się je wodą, ostawiają na papierze rozmyte ślady i rozmyte kolory. Obraz nosi tytuł „Martwa natura z gazetą”. Martwa natura to rodzaj obrazu. Artyści malują albo rysują różne przedmioty. Na przykład butelki, okulary, owoce, gazety. Na obrazie widzimy kilka owoców, leżących na stole. Są to gruszki i okrągłe jabłka albo pomidory. Największym elementem obrazu jest gazeta. Widać tylko jej pierwszą stronę. Nie możemy przeczytać tytułów namalowanych wielkimi literami. Litery są przez artystę wymyślone. 

Maciej Cholewiński, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Władysław Strzemiński

Tytuł: „Martwa natura z gazetą”

Wymiary: wysokość 30 cm,  szerokość 36,5 cm

Technika: malarstwo akwarelowe i czarna kredka na papierze

Rok powstania: 1941

„Martwa natura z gazetą” Władysława Strzemińskiego to pozioma prostokątna praca na papierze wykonana czarną kredką i farbami akwarelowymi – czerwienią, żółcią i kolorem niebieskim. Artysta zakomponował pracę w taki sposób, że przedmioty malowane i rysowane są podobnie do tła i raczej się z nim stapiają, niźli wyodrębniają z niego. Strzemiński przenosi w różne miejsca delikatne, pastelowe plamy barwne i czarne powierzchnie utworzone z diagonalnych nerwowych kresek. Martwa natura składa się z tytułowej gazety w centrum, oraz owoców rozmieszczonych w różnych miejscach - dwóch gruszek i dwóch pękatych owoców – jabłek, brzoskwiń lub pomidorów. Przestrzeń jest nieokreślona. Artysta nie zbudował głębi pomieszczenia. Zostawił jedynie sygnał rantu stołu za przedmiotami w postali czarnej poziomej linii na wysokości mniej więcej dwóch trzecich wysokości pracy. Na martwą naturę spoglądamy nieco z góry.

Tytułowa gazeta jest narysowana w centrum, widzimy najprawdopodobniej jej stronę tytułową. Jest ustawiona  ukośnie w linii łączącej lewy górny narożnik z prawym dolnym. Gazeta narysowana jest czarną miękką kredką i tylko w kilku miejscach artysta nałożył na tę płaszczyznę blade plamy koloru. Na stronie raczej rozpoznajemy nagłówki i szpalty, bo czcionka którą narysował Strzemiński to zgeometryzowane formy. Sam tekst hipotetycznych artykułów to poziome rozedrgane linie.

Na gazecie na dole leży pękaty okrągły owoc. Po lewej stronie kompozycji – między grzbietem gazety a lewą krawędzią leżą dwie  gruszki i kolejny pękaty owoc. Owoce rysowane są czarną linią i wypełnione niedokładnymi, pospiesznymi plamami kolorów czerwonego, żółtego i niebieskiego. Tak samo kolory nałożone są na płaszczyznę blatu i tła.

Na całej kompozycji nałożone są mniej i bardziej intensywne czarne formy rysowane ukośnymi liniami czarnego rysika. Konturują czernią prawy brzeg gazety, ale nakładają się też na formy owoców i linii blatu. Ta czerń raczej rozbija niż podkreśla kształty.

Widok niepełnych przedmiotów w nieciągłej i niekonsekwentnej przestrzeni to dowód fascynacji Strzemińskiego kubizmem. Nie jest to jednak kopiowanie strategii przebrzmiałego już kierunku (kubizm rozwija się od około 1906/09 do 1914 roku), lecz analiza sposobu widzenia kubistów. Widzenie kubistyczne to ważny fragment „Teorii widzenia” – nowatorskiej książki Władysława Strzemińskiego. „Teoria widzenia” jako koncepcja  rodziła się w głowie artysty już w późnych latach trzydziestych dwudziestego wieku. Jednak dopiero cykl wykładów prowadzonych w Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w okresie powojennym skłonił Strzemińskiego do spisania swojej spójnej koncepcji.

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN