Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

„Małorolni" to rysunek wykonany ołówkiem na papierze. Pochodzi z większej serii prac podejmujących ten sam temat. Władysław Strzemiński przedstawił na nim kobietę i mężczyznę ukazanych w syntetyczny sposób za pomocą miękkich konturowych linii, z których część jest cienka i delikatna, a część mocno pogrubiona. Postacie zwrócone są w przeciwne strony, jak gdyby artysta chciał w ten sposób zaakcentować wynikającą z biedy konieczność rozejścia się ich w poszukiwaniu pracy. Analiza innych rysunków z tej serii pozwala rozpoznać w obrębie kompozycji także bardzo lakoniczny zarys kury, znajdującej się w lewym dolnym rogu. Ten sam motyw pojawia się także w innych pracach, w wykonanym tuszem szkicu „Chłop z kurą" (1950) oraz znajdującym się w zbiorach Muzeum rysunku „Chłop, studium do kompozycji <>". Podobnie jak we wcześniejszych realizacjach, Strzemiński posłużył się tu kalką techniczną. Stanowiła ona rodzaj matrycy, z której przenosił kontury kształtów odciskając je na miękkim papierze, a następnie obwodząc odcisk ołówkiem. Poszczególne prace były wynikiem różnych kombinacji i konfiguracji form pochodzących z tego swoistego „alfabetu”. Elementem formotwórczym jest w „Małorolnych" ta sama organiczna linia, którą Strzemiński posługiwał się w swoich wcześniejszych realizacjach, zarówno pejzażach morskich z lat 30., jak i konturowych rysunkach z czasów wojny, a także powojennych pejzażach. W omawianej pracy nie jest ona już jednak tak płynna, a bardziej kanciasta, miejscami prosta lub porwana. Kreślone przez nią kształty są też znacznie mniej abstrakcyjne. Można odnaleźć w nich nawiązanie do realistycznych obrazów Jeana-François Milleta. Ukazując chłopów, artysta sięga także do tematyki bliskiej ówcześnie obowiązującemu nurtowi socrealizmu, jednak sposób ujęcia wskazuje na próby poszukiwania własnej koncepcji realizowania jego haseł. „Realizm” u Strzemińskiego nie polega na naśladownictwie świata, ale na przedstawieniu procesu widzenia. Według artysty sztuka przedstawiająca nie służy bowiem oddaniu rzeczywistości, ale, jak pisał, „jest narzędziem poznania” („Realizm w malarstwie", 1948 r.). Strzemiński starał się wykazać, że pomimo obowiązującej doktryny można zajmować się zagadnieniami plastycznymi, formą i procesami widzenia. Swoje poglądy na ten temat publikował w czasopiśmie „Wieś”, jednak nie spotkały się one z pozytywnym odbiorem komunistycznych władz. Jako alternatywę dla socrealizmu proponował „realizm sztuki abstrakcyjnej”. Twierdził, że sztuka jest zawsze realistyczna, realizm zaś nie jest wartością stałą, ale zmieniającą się wraz z transformacją jakiej podlega świadomość wzrokowa.

Dorota Stolarska-Kultys

„Małorolni" to rysunek wykonany ołówkiem na papierze. Praca pochodzi z większego cyklu o takim samym tytule. Władysław Strzemiński przedstawił na nim kobietę i mężczyznę. Ukazał ich za pomocą miękkich linii – cienkich i grubszych. Linie wyznaczają kontur postaci. Kobieta i mężczyzna są zwróceni w przeciwne strony. Być może artysta chciał w ten sposób pokazać, że ze względu na biedę muszą się rozejść w poszukiwaniu pracy. Temat chłopów i biedy został przez Strzemińskiego podjęty zgodnie z wymogami socrealizmu. Był to nurt narzucony w sztuce przez władze komunistyczne. Strzemiński starał się mu sprzeciwić stosując nietypową formę.

Dorota Stolarska-Kultys

Władysław Strzemiński malował i rysował. Rysunek „Małorolni” narysował ołówkiem. Rysunek przedstawia sylwetki ubogich mieszkańców wsi. Są to mężczyzna i kobieta. Ich ubrania są stare i zniszczone. Kobieta ma łatę na spódnicy i chustkę na głowie. Mężczyzna ma na głowie czapkę. Stoją na pustym polu. Nic na nim nie rośnie. Obraz pokazuje biedę, jaka panowała kiedyś na wsi.

Maciej Cholewiński, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Władysław Strzemiński

Tytuł: „Małorolni”

Wymiary: wysokość 46,5 cm szerokość 32,5 cm

Technika: rysunek ołówkiem na papierze

Rok powstania: 1950

„Małorolni” Władysława Strzemińskiego to rysunek ołówkiem na pionowym prostokątnym arkuszu papieru, przedstawiający pełnopostaciowe figury stojących kobiety i mężczyzny. Rysunek jest linearny, prowadzony dwojaką mocą rysika ołówka. Obok wyraźnych, mocnych, zdecydowanych,  grafitowych linii pojawiają się delikatne, szkicowe, jasnoszare rozedrgane kreski. Praca pozbawiona jest plam oraz światłocienia. Strzemiński używając minimalnej ilości linii, kreśli uproszczony, schematyczny konturowy wizerunek zwróconych do siebie plecami dwojga ludzi. Prawą stronę zajmuje kobieta, lewą – mężczyzna. W dolnym narożniku narysowana jest organiczna nieokreślona forma, nieco przypominająca główkę kapusty lub kurę. Powierzchnia zarezerwowana dla mężczyzny jest nieco większa, postać okolona jest marginesem bieli z każdej strony. Mężczyzna zwraca się ku lewej krawędzi, jest ujęty w pozie trzy czwarte. Mocnym konturem wykreślone są jego czapka z daszkiem, twarz, mocny kark, prosta rozpięta kurtka z długimi rękawami, opuszczone wzdłuż korpusu ręce z dłońmi, lewa zmarszczona pod kolanem nogawka i czubki obu butów. Niezależnie od ciemnej linii błąkają się w obszarze postaci delikatne szare falujące kreski. Konturują spodnie, kreślą nieregularny obły kształt w okolicy bioder, biegną przy linii ramion i karku. Taka sama rozedrgana linia rysuje u stóp mężczyzny, przed nim kształt, który może być cieniem postaci. Łączy się on w lewym dolnym narożniku z kształtem bliskim abstrakcyjnej plątaninie linii. Można w nim jednak odnaleźć dalekie podobieństwo ze smukłą kapustą lub zwartym kształtem korpusu kury.

Prawą stronę kompozycji zajmuje postać kobiety odwróconej twarzą w prawo. Jest ona narysowana blisko prawego brzegu pracy, także dwoma rodzajami linii. Grafitowa mocna kreska obrysowuje spiczastą głowę, być może obwiązaną chustką, linię kręgosłupa, zmarszczony prawy rękaw, lewy pośladek i nogę oraz obie stopy. Delikatniejszą linią obwiedziona jest linia twarzy, plecy i ramiona, talia, biodra, i długa prosta spódnica. Od stóp kobiety ku prawemu dolnemu narożnikowi spływa zaznaczona dwiema falującymi liniami forma mogąca być cieniem postaci.

Pomiędzy powierzchniami cieni, bliżej prawej strony Strzemiński zostawił sygnaturę: „W. Strzemm/1950”.

Rysunek przedstawiający małorolnych chłopów jest próbą kompromisu artysty z politycznymi wytycznymi sztuki socrealistycznej. Forma, na którą zdecydował się artysta jest repetycją wojennych rysunków – między innymi „Wojna domom” , „Białoruś Zachodnia”, „Tanie jak błoto”. Temat zaś czerpie z rezerwuaru rzeczywistości powojennej Polski, której komunistyczne władze rekomendowały wspólną pracę w PGR-ach, w przeciwieństwie do uporu pozostania na skrawku własnej, prywatnej ziemi. W 1949 roku rząd rozpoczął przymusową kolektywizację, polegającą na zrzeszaniu chłopów w rolniczych spółdzielniach produkcyjnych. Nieliczni, którzy się temu nie poddawali pracowali w bardzo małych prywatnych gospodarstwach, stąd nazwa – „Małorolni”.

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN