Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

„Majster" to portret mężczyzny narysowany ołówkiem i tuszem na kalce. Praca powstała prawdopodobnie podczas pobytu Władysława Strzemińskiego w Bierutowicach i należy do obszernego zespołu szkiców, na których artysta sportretował podopiecznych i personel miejscowego sierocińca. Figuratywne rysunki powstałe podczas letniego wypoczynku, bardzo różniły się od abstrakcyjnej serii „Powidoków", nad którymi artysta wówczas pracował. Można traktować je w podobnych kategoriach, jak jego przedwojenne pejzaże z natury, a więc jako formę letniego relaksu. Gdy jednak zostaną zestawione z powstającym w podobnym czasie cyklem „Małorolni" czy późniejszymi „Włókniarkami", dostrzec w nich można formę kontynuacji linearnych, konturowych rysunków z czasów wojny. W odróżnieniu od nich w pracach z przełomu lat 40. i 50. kontur postaci nie jest już tak jednolity, a wyznaczająca go linia z falistej staje się kanciasta, miejscami prosta lub porwana.

Prace stanowią również przykład poszukiwań przez artystę nowego języka wizualnego, będącego odpowiedzią na obowiązujący w sztuce socrealizm. Pogląd Strzemińskiego na ten nurt znacznie różnił się od oficjalnego stanowiska państwa. Uważał on, że sztuka prawdziwie socjalistyczna nie powinna, jak pisze Paweł Mościcki, „poprzestawać na akceptacji prostackiego realizmu społecznego, lecz szukać dróg ucieczki z reżimu wizualności, w którym obraz staje się towarem” (Paweł Mościcki, „Władysława Strzemińskiego potyczki z historią", [w:] „Powidoki życia. Władysław Strzemiński i prawa dla sztuki", Muzeum Sztuki w Łodzi, 2010). Artysta odwoływał się do teorii marksizmu, którą posiłkował się również pisząc Teorię widzenia. W swoim wywodzie dotyczącym socrealizmu starał się udowodnić, że realizm w połowie XX wieku jest jednoznaczny z krytykowanym przez doktrynerów obowiązującego nurtu - formalizmem. Poprzez ten ostatni rozumiał nie tak jak zwolennicy socrealizmu sztukę awangardową, ale sytuację, w której forma artystyczna jest użyta w sposób dekoracyjny, a nie po to by odzwierciedlać rzeczywistość. Alternatywą wobec socrealizmu był dla Strzemińskiego „realizm sztuki abstrakcyjnej”. W jego myśli sztuka jest zawsze realistyczna, realizm zaś nie jest wartością stałą, ale zmienną i rozwijającą się. Jest warunkowany historycznie, albowiem świadomość wzrokowa ulega transformacji wraz z postępem. W pracach z tego okresu artysta sięgał do tematów bliskich ówcześnie obowiązującemu nurtowi takich jak praca czy ludzie pracy, jednak sposób ujęcia nie polegał na naśladownictwie świata, ale na przedstawieniu procesu widzenia.

„Majster" to portret mężczyzny. Władysław Strzemiński narysował go ołówkiem i tuszem na kalce. Praca powstała prawdopodobnie podczas jego pobytu w Bierutowicach. Należy do dużego zespołu szkiców. Większość z nich ukazuje dzieci. To wychowankowie domu dziecka w Bierutowicach. Niektóre rysunki przedstawiają też jego pracowników. Wśród nich był też majster. Jego twarz narysowana została konturem. Linia jest kanciasta, miejscami prosta i porwana. Praca może stanowić odpowiedź Strzemińskiego na socrealizm, który wówczas panował.

Dorota Stolarska-Kultys

Władysław Strzemiński malował oraz rysował. Widzimy portret narysowany ołówkiem. Portret przedstawia starszego mężczyznę. Ma na głowie czapkę z daszkiem. Twarz mężczyzny jest bez zarostu, widać dużo zmarszczek. Człowiek wygląda na starego i zmęczonego. Tytuł pracy brzmi: „Majster”. Jest to portret ciężko pracującego robotnika.

Maciej Cholewiński, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Władysław Strzemiński

Tytuł: „Majster”

Wymiary: z passe-partout - wysokość 27,5 cm,  szerokość 21,5 cm

Technika: rysunek tuszem na kalce

Rok powstania: 1950

Portret majstra Władysława Strzemińskiego to praca na prostokątnej pionowej karcie półpergaminu. Karta jest lekko pożółkła.

Na całym arkuszu zakomponowana jest obrysowana wyraźnym, precyzyjnym czarnym konturem głowa mężczyzny. Artysta nie posłużył się światłocieniem ani plamą. Twarz zwrócona jest delikatnie w lewo. Dolna część kartki jest pusta, artysta nie pociąga linii do dolnej krawędzi. Tytułowy „Majster” ma na głowie płaski kaszkiet. Czapka jest narysowana urywaną, nieciągłą linią. Spod daszka widać gładkie czoło, z którym kontrastują okolone licznymi liniami zmarszczek duże oczy. Na wysokości oczu z prawej strony Strzemiński splątaną linią obrysował duże ucho mężczyzny i poniżej krótką linie karku. Kraniec falującej linii karku jest na wysokości połowy kompozycji.

Mężczyzna ma garbaty, duży, ostro zakończony nos, od którego odchodzą zmarszczki mimiczne, prowadzące do wydatnych, lekko uśmiechniętych ust. Twarz zamyka szeroki, masywny podbródek i dwie linie obrysu żuchwy. Spod brody wychodzi falująca, niespokojna linia szyi z zaznaczonym  „jabłkiem Adama”.

Rysunek wzdłuż dolnej krawędzi jest sygnowany ołówkiem, częściowo nieczytelnie przez właściciela: „Własność Jerzy (nazwisko nieczytelne) Nowotko 78”.

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN