Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

„Pejzaż – Chałupy" to praca wykonana w nietypowej dla Władysława Strzemińskiego technice litografii. Artysta, znany przede wszystkim jako autor obrazów, rysunków, kompozycji przestrzennych i tekstów teoretycznych, zajmował się także grafiką warsztatową. Barwna abstrakcyjna kompozycja zbudowana została z szarych plam o groszkowanej fakturze, wzbogaconych o błękitne „łuskowate” akcenty i pionowe zielone kreskowania. Na nie naniesione zostały czarne, płynne linie o biologicznym zarysie, wyznaczające zamknięte kontury form. Praca nawiązuje do realizowanych już wcześniej „Pejzaży morskich" – obrazów, które powstawały podczas letniego wypoczynku artysty w Chałupach. Strzemiński jeździł tam regularnie od 1928 roku. Mimo że pejzaże malowane z natury odbiegały od rozwijanego przez niego wówczas programu artystycznego, twórca unizmu chętnie do nich wracał traktując je jako formę wakacyjnego wypoczynku. Za kompozycjami tego rodzaju stał pozornie prosty impuls, jednak to właśnie one stanowiły punktem wyjścia dla rozwiniętego później zainteresowania procesem postrzegania zmysłowego. Na przełomie lat 40. i 50. XX wieku stało się ono jednym z najważniejszych zagadnień twórczości plastycznej i teoretycznych dociekań Strzemińskiego. Początkowo jednak nawet sam artysta miał trudność z umiejscowieniem swoich kompozycji pejzażowych na linii rozwoju sztuki. Jak pisał w ostatnich wersach wydanej już po jego śmierci „Teorii widzenia", problem ten wynikał z tego, że: „Mierzyłem je nie stopniem świadomości wzrokowej, lecz mimo wszystko stopniem odejścia od realizmu towarowego. Dopiero sprawdzenie bazy wzrokowej, określenie składników świadomości wzrokowej – pozwoliły mi na dokładną ich lokalizację: są to prace wykonane w oparciu o metodę empiryczną i polegające na włączeniu do świadomości wzrokowej oddziaływania wewnętrznych rytmów fizjologicznych”. Artysta odszedł tu od charakterystycznej dla historii sztuki oceny dzieła pod względem formalnym na rzecz powiązania jej z procesem postrzegania i tym, w jaki sposób reaguje na obraz ludzki organizm. Tego rodzaju działanie określił mianem impresjonizmu widzenia fizjologicznego, który - w przeciwieństwie do impresjonizmu historycznego - uwzględniał nowy składnik świadomości wzrokowej, jakim był „rytm fizjologiczny”. Impresjonizm historyczny dążył do uchwycenia ulotnych wrażeń wzrokowych, impresjonizm (widzenia fizjologicznego) uwzględniał także ich odbiór. „Rytm fizjologiczny”, o którym pisał Strzemiński, łączy więc w procesie percepcji wizualnej podmiot i przedmiot, a odbiór doznań dokonuje się zgodnie z fizjologicznym rytmem życia człowieka – obserwatora. W pracach z tego okresu na znaczeniu zyskała czasowość percepcji dzieła i mechanizmy procesu postrzeżeniowego. Uwzględnienie dwuocznego widzenia wpłynęło na charakterystyczną strukturę kompozycji, która oparta została o zasadę nakładania na siebie linii konturowych i plam barwnych.

Dorota Stolarska-Kultys

„Pejzaż – Chałupy" to praca wykonana w technice litografii. To jedna z metod graficznych. Rysunek wykonuje się na kamieniu, a następnie odbija na papierze. Władysław Strzemiński rzadko tworzył grafiki. Kompozycja zbudowana została z szarych plam. Gdzieniegdzie znajdują się błękitne łuski i pionowe zielne kreski. Na niech umieszczone zostały czarne, płynne linie. Wyznaczają one zamknięte kontury form. Praca nawiązuje do „Pejzaży morskich". To obrazy, które artysta malował podczas letniego wypoczynku w Chałupach. Strzemiński jeździł tam od 1928 roku. Pejzaże malowane z natury odbiegały od tego, czym się wówczas zajmował. Autor traktował je jako formę relaksu. Z czasem stały się one punktem wyjścia dla zainteresowania procesem patrzenia. Strzemiński rozwinął je na przełomie lat 40. i 50. XX wieku.

Dorota Stolarska-Kultys

Władysław Strzemiński głównie malował oraz rysował. Rzadko zajmował się grafiką. Pejzaż zatytułowany „Chałupy” jest właśnie grafiką. Są różne rodzaje grafiki. Ta praca to litografia. Artysta rysuje na kamieniu kredką. Rysunek z kamienia odbija na papierze. W pejzażach artyści malują okolicę. Malują pola, lasy, góry, jeziora, morze, budynki. Chałupy to nazwa niewielkiej wsi nad morzem. Strzemiński bardzo lubił przyjeżdżać tam latem z rodziną. Jest tam piękna piaszczysta plaża. Artysta w grafice pokazał to, co najbardziej zapamiętał z plaży. Zapamiętał kształty fal morskich, kształty chmur, pofałdowaną powierzchnię piasku, kępki trawy rosnącej w różnych miejscach.

Maciej Cholewiński, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Władysław Strzemiński

Tytuł: „Pejzaż – Chałupy”

Wymiary: wysokość 24 cm,  szerokość 28,5 cm

Technika: litografia na żeberkowym papierze ze znakiem wodnym CANSON

Rok powstania: 1935

Praca graficzna Władysława Strzemińskiego „Pejzaż – Chałupy” to prostokątna pozioma lekko pożółkła kartka. Karta pokryta jest plamami i liniami w czterech kolorach. Tworzą one kolejne warstwy pracy. Najgłębiej Strzemiński umieścił mgliste stalowo niebieskie plamy przypominające ślady tapowania. Tapowanie to technika malarska, polegająca na nakładaniu farby jednolitą powierzchnią gąbki. Efekt wizualny to nieregularne, organiczne plamy z pustymi przestrzeniami po pęcherzykach powietrza. Strzemiński ten rodzaj plamy zastosował niemal na całej powierzchni pracy, pozostawiając czyste narożniki. Stalowo niebieska nieregularna mgiełka stanowi tło dla warstw kolejnych. Następna warstwa to rozłożone incydentalnie, nierównomiernie zielone pionowe ostre krótkie linie, podobne do kęp trawy. Drugi rodzaj form to drobne, miękkie, poziome lub łukowato wygięte niebieskie kreski rysowane w kilku rzędach po kilka kresek. Przypominają delikatne uderzenie drobnego pędzelka. Niebieskie kreskowane formy rozłożone są peryferyjnie – na obrzeżach stalowo niebieskiej mgiełki tła. Jest ich osiem. Największa ma obrys nieregularnej, rozciągniętej w poziomie plamy i znajduje się przy prawej krawędzi na dole. W najszerszym miejscu liczy osiem łuskowatych linii, w najwyższym – piętnaście. Najmniejsza taka zakreskowana forma jest układem sześciu kresek. Znajduje się w lewej górnej ćwiartce pracy. Na stalowo niebiesko zielone podłoże nałożona jest ostatnia warstwa – zdecydowana, głęboko czarna organiczna linia, która wijąc się konturuje siedem różnych pod względem kształtu i rozmiaru plam. Dwie największe konturowe formy są rozciągnięte w poziomie i zajmują pas górny i dolny, lekko okalając narożniki kompozycji. W przestrzeni pomiędzy nimi widnieją po lewej stronie i w centrum cztery mniejsze pionowo rozciągnięte formy i pozioma forma przy prawej krawędzi.

W lewym dolnym rogu praca jest sygnowana ołówkiem: W. Strzemiński.

Praca Władysława Strzemińskiego to litografia, czyli odbitka graficzna wykonana przy pomocy kamienia drukarskiego. W tej technice na kamień nanosi się rysunek, a następnie kamień poddaje się wytrawianiu roztworem kwasu. Zabieg chemiczny ma za zadanie zabezpieczenie niezamalowanego tła przed przyjmowaniem farby drukarskiej. W miejscu rysunku farba się zatrzymuje na kamieniu, następnie pod naciskiem prasy przenosi się na papier. Litografia stwarza możliwości bardzo swobodnych, niemal malarskich kompozycji. Strzemiński w pracy doskonale wyzyskuje cechy tej techniki.   

Strzemiński zatytułował swoją pracę „Pejzaż - Chałupy”. Jej forma jest zupełnie abstrakcyjna, jednak tytuł pozwala dopatrywać się w niej powidoków nadmorskiej miejscowości wypoczynkowej. Charakterystyczny i częsty dla Bałtyku stalowy kolor morza i nieba, zielone ostre sucholubne trawy, niebieskie fale - być może to właśnie włożył artysta w swoją pracę. Strzemiński wraz z Katarzyną Kobro spędzali wakacje w Chałupach. Po narodzinach córki Niki nadal wyjeżdżali nad morze do tej miejscowości. W okresie powojennym Strzemiński także podróżował – wyjeżdżał ze studentami na plenery.

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN