Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

Zaprojektowany przez Władysława Strzemińskiego afisz dotyczył odczytu, który artysta wygłosił 31 października 1931 roku w Instytucie Propagandy Sztuki w Łodzi. Kompozycja plakatu oparta została o układ czarnych elementów tworzących pionowe i poziome podziały typograficzne nadające całości wygląd zbliżony do obrazu abstrakcyjnego. Elementy graficzne współgrają tutaj z tekstem, wydobywając znaczenie poszczególnych jego części. To czyni go przejrzystym i czytelnym dla odbiorcy.

Plakat „Sztuka nowoczesne a szkoły artystyczne" wciela w życie zasady nowoczesnego drukarstwa, wdrażane przez Strzemińskiego w szeregu projektów począwszy od „Katalogu wystawy Nowej Sztuki w Wilnie" (1923) i zdefiniowane odrębnie w napisanym przez niego w 1933 roku artykule „Druk funkcjonalny". Myślą przewodnią koncepcji łódzkiego artysty było zerwanie z obowiązującym do tej pory „renesansowym drukarstwem”, w którym układ tekstu w książce z reguły był jednolity, na rzecz drukarstwa funkcjonalnego. Dążyło ono do celowej organizacji druku, preferowało ścisłe powiązanie projektu graficznego z przekazywaną treścią i cechowało się bardziej dynamicznym układem tekstu. Takie środki jak formy geometryczne, operowanie zadrukowaną i pustą płaszczyzną papieru, wielkość, krój i format czcionek służyły do odpowiedniej wizualnej organizacji przekazu. Istotą było przy tym stworzenie projektu o jak największej „ekonomii czytelności”, a więc wyczyszczonego z wszelkiego rodzaju ozdób graficznych, które mogłyby niepotrzebnie odciągać uwagę czytelnika od przekazywanej treści. Według Strzemińskiego dobrze zaprojektowany tekst powinien opierać się ponadto na systemie kontrastów wytwarzających swego rodzaju rytm czytania, który z kolei zależał od odpowiedniej proporcji. Zasady komponowania projektu graficznego wynikały z reguł tworzenia kompozycji przestrzeni opisanej w książce, którą artysta opublikował wraz z żoną, Katarzyną Kobro („Kompozycja przestrzeni. Obliczenia rytmu czasoprzestrzennego", Łódź 1931) i miały być uregulowane „podług miary i liczby”. W praktyce powstawały w oparciu o podział płaszczyzny druku i różnicowanie wielkości jego poszczególnych składowych. Artysta zwracał również uwagę na rolę faktury, która nie pozostawała bez znaczenia dla odbioru drukowanego tekstu. Zagęszczenie i skontrastowanie koloru drukarskiego w poszczególnych partiach służyło przy tym uzyskaniu większego napięcia formy.

Funkcjonalne podejście do projektowania graficznego miało swoje źródła w doświadczeniach, które Strzemiński zdobył w Rosji. Przede wszystkim w konstruktywizmie, który zamiast ornamentyki proponował środki oddziaływania wizualnego takie jak formy geometryczne tworzące znaczeniowe kompozycje z literami.

Przed II wojną światową program zasad drukarstwa funkcjonalnego był przez artystę realizowany w kierowanej przez niego Publicznej Szkole Dokształcającej Zawodowej Nr 10 w Łodzi. W latach 40. XX wieku zajęcia o tej tematyce prowadził on też w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Łodzi (obecnie Akademia Sztuk Pięknych w Łodzi). Odczyt wymieniony w omawianym plakacie odnosił się do koncepcji szkolnictwa, którą artysta pragnął wdrożyć już w latach 30. XX wieku w Łodzi. Planował wówczas założenie w mieście wyższej szkoły plastycznej. Miała być ona instytucją nowocześniejszą od niemieckiego Bauhausu. Rozczarowany edukacją artystyczną na Akademiach postulował jej odnowienie w duchu funkcjonalnym, tak by program odpowiadał potrzebom współczesnych czasów i podążał za najnowocześniejszymi panującymi w sztuce trendami.

Dorota Stolarska-Kultys

Omawiana praca to afisz, którego autorem jest Władysław Strzemiński. Zawiera zawiadomienie o jego wystąpieniu. Odbyło się ono w Instytucie Propagandy Sztuki w Łodzi. Jego tematem była nowa wizja edukacji artystycznej. Uwagę zwraca wygląd plakatu. Opiera się o układ czarnych elementów. Współgrają one z tekstem. Jest to inspiracja konstruktywizmem. Był to nurt który posługiwał się prostymi elementami jak np. koło, trójkąt czy linia. Za ich pomocą tworzono kompozycje. Artysta wykorzystał też różną wielkość i krój liter. Zabieg ten służy podkreśleniu istotnych treści. Dzięki temu tekst jest czytelny dla odbiorcy.

Dorota Stolarska-Kultys

Władysław Strzemiński zaprojektował plakat. Na plakacie jest informacja  o tym, że Władysław Strzemiński będzie wygłaszał wykład. Na plakacie są informacje o dacie, godzinie i miejscu wystąpienia. Podany jest koszt biletów. Na plakacie jest także dłuższy tekst. Tekst jest zapowiedzią tego, o czym będzie mówił Strzemiński. Na plakacie są także linie, które mają podkreślać ważne informacje. Strzemiński uważał, że tekst należy podzielić na kilka grup.
W każdej grupie możemy znaleźć inne informacje. Grupy różnią się od siebie wielkością, kształtem liter. Podział na grupy ma sprawić, że tekst będzie dla nas czytelny. Strzemiński uważał, że na plakacie nie powinno być zbędnych elementów, takich jak ozdobne rysunki. Strzemiński chciał, by plakat był ciekawy. Stworzył własny krój pisma. Stosował formy geometryczne. 

Władysław Strzemiński stworzył własny program nauczania. Uważał, że szkoła powinna być nowoczesna. Program szkoły powinien odpowiadać potrzebom współczesnych czasów i uwzględniać trendy panujące w sztuce trendy. Strzemiński realizował swój program m.in. w  Publicznej Szkole Dokształcającej Zawodowej  nr 10 w Łodzi. Od  1931 roku Strzemiński był jej kierownikiem.

Katarzyna Kończal, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Władysław Strzemiński
Tytuł: „Sztuka nowoczesna a szkoły artystyczne”
Rok powstania: 1931
Tworzywo: papier, płótno
Wymiary: wysokość 49 cm, szerokość 35,5 cm                   
Ze zbiorów Muzeum Sztuki w Łodzi

Plakat Strzemińskiego jest drukiem jednobarwnym – na pożółkłym papierze czarne znaki
i litery. Widoczne są linie zgięcia. W czterech miejscach ciemniejsze plamy. W lewym górnym narożniku znajduje się linia pozioma. Nad nią znak: „a.r”.  Bliżej prawej krawędzi linii, w dół, pod kątem prostym, poprowadzona druga prosta. Po jej lewej stronie napis: „GRUPA SZTUKI NOWOCZESNEJ”. W prawej części plakatu napis: „SOBOTA, 31 PAŹDZIERN. GODZ. 7 W”, poniżej, „W INSTYTUCIE PROPAGANDY SZTUKI”, poniżej  „R. 1931”, przerwa „(PARK SIENKIEWICZA)”. Liczba i cyfra zostały wyróżnione – są większe oraz grubsze.  Od nawiasu odchodzi w dół czarna linia. Po jej lewej stronie napis: „odczyt z przezroczami <>”.

Poniżej, w dolnej połowie plakatu, duży napis: „SZTUKA NOWOCZESNA”, poniżej: „a”, poniżej: „SZKOŁY ARTYSTYCZNE”. Napis szkoły artystyczne częściowy podkreślony czarną linią, od której na jednej trzeciej długości w dół biegnie kolejna linia. Po jej prawej stronie tekst: „Żyjemy w czasie niesłychanie szybkiego rozwoju sztuki. Wspaniały rozwój kubizmu, futuryzmu, neoplastycyzmu i innych kierunków sztuki nowoczesnej jest epoką nie mniej doniosłą, niż w swoim czasie była epoka Odrodzenia (Rafael, Michał-Anioł). Ta tworząca się kultura naszych dni dyktuje styl wystaw sklepowych, mody, drukarstwa, reklamy. Wielka epoka sztuki nowoczesnej obaliła podstawy kierunków artystycznych, dopiero wczoraj jeszcze panujących w sztuce. – Szkoły artystyczne nie nadążają za wciąż wzrastającemi zdobyczami sztuki. Stają się terenem walki przeciw sztuce. Miarą ich bezsilności i upadku są grupy artystyczne łukaszowców i szukalszczyków – najlepsze, co z takich szkół mogło wyjść”. Po lewej stronie linii: „WSTĘP 2 ZŁ”, poniżej, „1 Zł.”, poniżej, „DLA UCZĄCEJ SIĘ MŁODZIEŻY: 30 GR”.

Katarzyna Kończal, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN