Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

Cztery fotografie pochodzą z obszernego, liczącego około dwadzieścia tysięcy zdjęć, cyklu Zapis socjologiczny, realizowanego przez Zofię Rydet od 1978 roku niemal do jej śmierci w 1997 roku. Przez prawie dwadzieścia lat autorka odwiedziła z aparatem mieszkańców ponad stu miejscowości, w większości wsi, znajdujących się w różnych rejonach Polski, głównie na Podhalu i Górnym Śląsku, ale także na Lubelszczyźnie, Rzeszowszczyźnie i Suwalszczyźnie. Fotografowała ich w domowym otoczeniu, zachowując względnie ścisły rygor kompozycyjny. Swoich bohaterów sadzała na tle najbardziej reprezentacyjnej ściany, w konkretnej pozie, frontem do aparatu, a zdjęcie wykonywała za pomocą szerokokątnego obiektywu, z mocnym fleszem i dużą głębią ostrości, by wydobyć jak najwięcej detali wnętrza. Nie używała statywu, a stosowany przez nią obiektyw deformował fotografię zaburzając kąty i linie proste, które odchylając się od pionu, nadawały obrazom poetyki bliskiej malarstwu naiwnemu.

Pierwotnym założeniem Rydet było ukazanie człowieka w kontekście wnętrza jego domu. Dom był dla niej, jak pisała, „obrazem człowieka” (Zofia Rydet o swojej twórczości, Gliwice 1993). Z czasem wykonywane przez nią fotografie przestały pełnić jedynie funkcję dokumentalnego zapisu, stając się rodzajem opowieści o ludzkim losie. Zauważyła też, że w pewnym sensie przedłużają one życie ukazanym na nich ludziom. W filmie Andrzeja Różyckiego Nieskończoność dalekich dróg. Podpatrzona i podsłuchana Zofia Rydet A.D. 1989, autorka mówiła o swoich śląskich bohaterach: „Ich już połowy nie ma. Jak teraz chodziłam po Śląsku do tych chat do domków, to 10, 15 domków przeszłam, a z tych wszystkich w zaledwie pięciu jeszcze ludzie żyją. U mnie oni są na fotografii pokazani i w Paryżu, i w Nowym Jorku, i w Kioto, i w Polsce, i oni są w jakiś sposób wciąż jeszcze żywi...”.

W Zapisie socjologicznym Rydet starała się utrwalić to, co się zmieniało, odchodziło do przeszłości i znikało. Niewątpliwy wpływ wywarła na jej całą twórczość pokazywana w Warszawie w 1959 roku wystawa Edwarda Steichena Rodzina człowiecza, która rozpowszechniła w Polsce ideę fotografii humanistycznej. W samym Zapisie dostrzec można analogie do prac Augusta Sandera, który w latach 20. XX wieku w podobny sposób dokumentował oblicze społeczeństwa niemieckiego. Ze względu na tematykę i ukazywanie biedy, prace z cyklu bywają również zestawiane z dokonaniami działającej w latach 30. amerykańskiej Farm Security Administration.

Dorota Stolarska-Kultys

Cztery fotografie pochodzą z obszernego cyklu „Zapis socjologiczny". Zofia Rydet realizowała go od 1978 roku, niemal śmierci w 1997 roku. Przez ten czas autorka odwiedziła z aparatem mieszkańców ponad stu miejscowości. W większości były to wsie. Wiele zdjęć powstało na Górnym Śląsku. Fotografowała ludzi w domowym otoczeniu. Zazwyczaj w podobny sposób. Na tło wybierała najbardziej efektowną ścianę. Bohaterowie siedzieli przodem do aparatu. Używała flesza, by oświetlić całe otoczenie. Wnętrze domu było równie ważne jak bohaterowie. Było ich obrazem. Rydet chciała zachować to, co przemija i znika. Jej praca ma charakter dokumentalny. Jest też bardzo osobistym zapisem ludzkich losów.

Dorota Stolarska-Kultys

Zofia Rydet to fotografka. Zrobiła bardzo dużo zdjęć. Często fotografowała ludzi. Stworzyła cykl fotografii zatytułowany „Zapis socjologiczny”. Gdy robiła zdjęcia z cyklu „Zapis socjologiczny” podróżowała po Polsce. Robiła zdjęcia ludziom w ich domach. Odwiedziła ponad sto miejscowości. Były to najczęściej wsie. Zdjęcia Zofii Rydet są dokumentacją. Są dla nas źródłem wiedzy jak żyli ludzie, jak wyglądała polska wieś.

Praca pod tytułem „Zapis socjologiczny. Anno 1978-1981 /Wieś Śląska” składa się z czterech czarno-białych zdjęć. Zdjęcia są oprawione razem. Na każdym zdjęciu są kobieta i mężczyzna w swoim domu. Na każdym zdjęciu są inni ludzie i inne domy. Ludzie siedzą przodem do aparatu. Za plecami mają ścianę. Fotografka chciała żeby na zdjęciu było wszystko dobrze widoczne. Oświetlała ludzi i pokoje lampą błyskową.

Katarzyna Kończal, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autorka: Zofia Rydet
Tytuł: „Zapis socjologiczny. Anno 1978-1981 /Wieś Śląska”
Tworzywo: papier fotograficzny
Wymiary: 4 fotografie o wymiarach: wysokość 18 cm, szerokość 24 cm na planszy o wymiarach: wysokość 49 cm, szerokość 61 cm
Rok powstania: 1978-1981
Ze zbiorów Muzeum Sztuki w Łodzi

Na planszy, w dwóch rzędach, cztery czarno-białe fotografie. Na każdym zdjęciu kobieta
i mężczyzna w pomieszczeniu mieszkalnym. Portretowani są w podeszłym wieku. Siedzą przodem do aparatu. Na trzech zdjęciach kobieta jest z lewej, mężczyzna z prawej strony.
Na ostatnim odwrotnie.  Każda fotografia przedstawia inną parę ludzi.

Na pierwszym zdjęciu para siedzi na krzesłach. Postawna kobieta ma na sobie ciemną bluzkę oraz długi fartuch u dołu ozdobiony kwiatowym haftem. Mężczyzna ubrany jest w sweter oraz spodnie w kratę.  Za parą, z lewej, toaletka, z prawej niski piec. Na ścianie wisi portret młodych ludzi – kobiety i mężczyzny.  Przy ścianie z prawej strony stoją dwa krzesła. Na podłodze deski oraz dywan.

Na drugim zdjęciu drobna kobieta siedząca na taborecie ma na sobie kraciastą bluzkę i fartuch zakończony u dołu haftem w kwiaty. Na głowie chustę. Delikatnie się uśmiecha. Jej partner siedzi na krześle. Ma jasną bluzkę z kołnierzykiem, ciemne spodnie z szelkami. Na głowie czapkę uszatkę. Za nimi biały kuchenny kredens, na którego bocznej ścianie wisi młynek.
Z lewej strony kredensu kotara w kwiatowe wzory. Z prawej łóżko. 

Trzecia para siedzi na łóżku. Kobieta we wzorzystej bluzce oraz fartuchu, którego dekorację stanowią dwa białe paski na dole. Mężczyzna ma ciemną koszulę w jasne paseczki oraz luźne spodnie. Na głowie beret. Za nimi, na ścianie, wisi portret młodych ludzi w owalnej ramie.
Z prawej stoi stolik od maszyny do szycia, na którym telewizor, a na nim radio. Za telewizorem fragment okna z firaną oraz zasłoną.

Na ostatnim zdjęciu portretowani siedzą na ławeczce. Szczupły mężczyzna ubrany jest
w ciemną koszulę i ciemne spodnie. Ma okulary. Kobieta o pełnej twarzy  ma wzorzystą bluzkę i spódnicę. Po lewej stronie otwarte okno. Na zewnętrznym parapecie doniczki. W oddali drewniany płot. Z prawej strony biała, dwudrzwiowa szafa z szufladą na dole. Na szafie zawieszona czarna laska. Na fotografii ujęty został także fragment deskowanego sufitu. 

Zofia Rydet - jedna z najwybitniejszych postaci fotografii polskiej - od 1978 roku realizowała projekt dokumentalny pt. „Zapis socjologiczny”. Portretowała ludzi we wnętrzach ich domów. Przy tej okazji rejestrowała także budynki z zewnątrz, detale wystroju oraz okoliczny krajobraz.

Katarzyna Kończal, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN