Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

Prezentowane rysunki to szkice powstałe podczas pracy nad plakatem zachęcającym kobiety do nauki zawodu. Jego wersja ostateczna również znajduje się w zbiorach Muzeum Sztuki w Łodzi. Plakat powstał w okresie socrealizmu i wpisuje się w propagowaną wówczas ideę aktywizacji zawodowej kobiet i zrównania ich z mężczyznami na rynku pracy. W powojennej Polsce młodym dziewczynom oferowano liczne kursy doszkalające i zachęcano je do podejmowania ciężkich prac zarezerwowanych do tej pory dla mężczyzn. Umożliwiało to kobietom z jednej strony większą mobilność społeczną i emancypację, jednak z drugiej wynikało w dużej mierze z braków kadrowych w męskich zawodach i potrzeby rąk do pracy, zwłaszcza na terenach przyłączonych do Polski po II wojnie światowej. W projekcie plakatu zaproponowanym przez Artura Nachta-Samborskiego, obok dziewczyny, do której skierowane są umieszczone na dole słowa: „Zdobędziesz piękny zawód w Zasadniczej Szkole Zawodowej”, znajduje się górująca nad nią postać męska. Tym samym plakat wpisuje się w pewnego rodzaju trend dominujący w sposobie ukazywania wizerunku młodej kobiety pobierającej naukę lub wykonującej pracę pod czujnym okiem męskiego opiekuna lub nauczyciela. Tego rodzaju przedstawienia dominowały prze wszystkim w prasie i fotoreportażu. Mimo pozornego dowartościowania kobiet pozwalało to na zachowanie porządku płci, według którego rola mentora, opiekuna i eksperta przypisywana była mężczyźnie, a zadaniem kobiety było słuchanie i podziwianie bardziej doświadczonego kolegi. Kobieta była więc traktowana, nawet w skierowanym do niej plakacie, w sposób znacznie bardziej przedmiotowy niż podmiotowy. Prezentowane tutaj szkice pozwalają prześledzić drogę jaką przeszedł artysta poszukując odpowiedniej relacji między bohaterami. O ile w obu pracach pozycja nauczyciela jest podobna, o tyle układ ciała dziewczyny ulega zmianie. W jednym ze szkiców młoda kobieta ma twarz zwróconą do widza, jest zaangażowana w pracę i nie patrzy na swojego mentora, wydaje się niezależna. W drugim, zbliżonym do układu z ostatecznej wersji plakatu, dziewczyna ukazana profilem sprawia wrażenie bardziej nieporadnej i niepewnej, jak gdyby czekającej na wskazówki lub reakcję stojącego obok mężczyzny. Nie wiadomo, który projekt powstał jako pierwszy i czy Nacht-Samborski sam podjął ostateczną decyzję o kształcie plakatu. Biorąc pod uwagę, że jest to praca o charakterze propagandowym, artysta mógł podlegać sugestiom i wymaganiom ideologicznym stawianym przez organy władzy.

Prezentowane szkice powstały podczas pracy nad plakatem. Miał on zachęcać kobiety do nauki zawodu. Wersja ostateczna plakatu również znajduje się w zbiorach Muzeum Sztuki w Łodzi. Praca powstała w okresie socrealizmu. Wyraża ideę zrównania kobiet i mężczyzn na rynku pracy. W takich przedstawieniach często ukazywano kobietę w towarzystwie mężczyzny. Ona była uczennicą, a on nauczycielem. Świadczyło to o tym, że równość płci jest tylko pozorna. Kobieta nadal musi słuchać bardziej doświadczonego mężczyzny. W szkicach Nachta-Samborskiego widać różnicę w układzie ciała dziewczyny. Na jednym patrzy ona na widza. Sprawia wówczas wrażenie niezależnej. Na drugim jest zwrócona bardziej w stronę nauczyciela. Widać, że jest niepewna i uległa. Ten drugi rysunek jest bliższy ostatecznej wersji plakatu.

Dorota Stolarska-Kultys

Informacje o artyście:
Artur Nacht-Samborski był malarzem. Urodził się w Krakowie i pochodził z rodziny żydowskiej. Nazywał się Artur Nacht. W czasie II wojny światowej posługiwał się fałszywym świadectwem urodzenia na nazwisko Stefan Ignacy Samborski. Po wojnie zmienił nazwisko na Artur Nacht-Samborski. Artysta robił bardzo dużo rysunków, w tym szkice do obrazów. Najbardziej lubił malować martwe natury i rośliny. Artur Nacht-Samborski najczęściej rysował i malował duże liście fikusa. Ta roślina przypominała mu krakowski dom rodzinny przed II wojną światową.

Opis dzieła:  
„Zdobędziesz piękny zawód w Zasadniczej Szkole Zawodowej” to plakat propagandowy. Plakat miał zachęcać młode kobiety do ciężkiej fizycznej pracy. Obok dziewczyny stoi przy maszynie starszy mężczyzna w czapce. W Muzeum Sztuki w Łodzi są szkice i gotowy plakat.

Małgorzata Wiktorko, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN