Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

Unizm to praktyczne ćwiczenie z definiowania malarstwa. Strzemiński – malarz i teoretyk – odrzucił wszystko, co nie byłą istotą malarstwa. Dzieła unistyczne nie opowiadają o rzeczywistości, bo to zadanie literatury. Nie obrazują form ani kontrastów, bo jakości te występują także poza malarstwem, choćby w rzeźbie czy architekturze. Właściwe dla malarstwa jest jedynie kształtowanie powierzchni farby, czyli faktury malowidła. Unizm Strzemińskiego to próba ostatecznej jedności. Obraz unistyczny nie odsyła do innej rzeczywistości: jest bez reszty tożsamy sam ze sobą.

„Kompozycje unistyczne" powstawały od 1923 (licząc od najwcześniejszej, zwanej też „Kompozycją syntetyczną 1") do 1934 roku („Kompozycja unistyczna 14"). Numeracja obrazów została nadana przez badaczy. Prace odzwierciedlają teorię opisaną przez Władysława Strzemińskiego w „Unizmie w malarstwie" (1928). Zasadniczym postulatem wynikającym z unizmu było upodmiotowienie dzieła malarskiego, które przestawało być przedmiotem odwołującym się do zjawisk poza sobą samym, a zyskało autonomię na wzór autonomii przynależnej organizmom. Zbudowane według właściwych sobie praw, przestawało kopiować rzeczywistość i stawało się swego rodzaju „bytem” w niej obecnym.

Strzemiński uważał przy tym, że organiczny charakter budowy obrazu jest możliwy do zweryfikowania jedynie poprzez widzenie, bo „dzieło sztuki […] jest całością organiczną wzrokową”. W konsekwencji obrazy unistyczne cechowało dążenie do jak największej jednolitości form w kompozycji. Zagrożeniem dla jednolitości był „dramatyzm”, który Strzemiński uznawał za tendencje barokowe. Aby zachować unistyczny charakter dzieła sztuki, należało bazować na wartościach, które artysta określał mianem „danych przyrodzonych” malarstwa. Były to czworobok granic (rama) i płaskość powierzchni (płótno). To one miały być podstawowymi składnikami kompozycyjnymi. Z tego względu sztuka w pierwszym rzędzie miała być abstrakcyjna (bezprzedmiotowa), ale niekoniecznie geometryczna. Wszystkie formy należało z kolei komponować w korelacji do kształtu i wielkości płótna, a także uspójniać wewnętrznie, bez odniesienia do treści czy form poza obrazem. Unizm oznaczał też zlokalizowanie całej akcji plastycznej wyłącznie na płótnie, na którym wszystkie formy i barwy winny działać jednocześnie i być wzajemnie neutralne. Strzemiński osiągał taki efekt przede wszystkim poprzez subtelne różnicowanie faktury i barwy. Owa idea najlepiej uwidaczniała się w ostatnich „Kompozycjach unistycznych".

Paulina Kurc-Maj

„Kompozycja unistyczna 12" to sztuka unistyczna. Sztuka unistyczna jest wynalazkiem Władysława Strzemińskiego, malarza. Sztuka unistyczna to malarstwo.

Obraz unistyczny to obraz abstrakcyjny. Nie przypomina codziennego świata. Obraz unistyczny działa na widza tylko kolorami, a nie pokazanymi rzeczami. Na obrazie jest ważna materialna farba.

Strzemiński na obrazie unistycznym nie pokazał ludzi (obraz nie jest portretem), nie pokazał rzeczy ani roślin (obraz nie jest martwą naturą), nie pokazał świata (obraz nie jest pejzażem). Strzemiński nie namalował kształtów ani nie użył dużej liczby kolorów. On stworzył prosty obraz.

Strzemiński pomalował cały obraz jedną, szarą farbą, ale nie równo. On użył grubo farby na części obrazu, inne miejsca obrazu pomalował farbą cienko. Ale każde miejsce obrazu jest tak samo ważne.

Sucha farba stworzyła powierzchnię obrazu, która nie jest całkiem płaska. Nierówna powierzchnia jest bardzo ważną częścią obrazu unistycznego. Dlatego niektórzy ludzie widzą na obrazie unistycznym różne rzeczy: albo skórę zwierzęcia, albo powierzchnię wody, albo ziemię na polu.

Autor skryptu: Leszek Karczewski