Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

„Głowy na włóczniach" to drzeworyt na papierze, stanowiący ilustrację do sztuki Williama Shakespeare'a „Perykles, książę Tyru". Grafika należy do cyklu prac powstałych na zamówienie Limited Editions Club z Nowego Jorku. Stanisław Ostoja-Chrostowski został zaproszony przez nowojorskie wydawnictwo do zilustrowania zbioru „The comedies, Histories & Tragedies of William Shakespeare". Było to jubileuszowe wydanie dzieł angielskiego dramaturga, które ukazało się drukiem w 1940 roku. W Polsce cykl peryklesowski miał swoją premierę na wystawie w kawiarni artystów „Zodiak” w Warszawie.

Na pierwszym planie kompozycji ukazane zostały wbite na włócznie ludzkie głowy znajdujące się u stóp schodów prowadzących do greckiej budowli wspartej na sześciu jońskich kolumnach. W głębi pod kolumnadą dostrzec można trzy postacie: kobietę, mężczyznę i żołnierza otoczonych jasną poświatą. Ich spokój kontrastuje z powykrzywianymi w bólu twarzami znajdującymi się w dolnej części grafiki. Chrostowski niezmiernie wrażliwy na światło buduje dramatyzm posługując się silnym światłocieniem i półtonami. Niektóre fragmenty architektury giną w czerni, której płaszczyzny kontrastują z jasnymi partiami. Artysta osiąga efekt ich świetlistości przy pomocy subtelnych linii o zróżnicowanym natężeniu. Niesamowita precyzja i zróżnicowanie gęsto kładzionej kreski było możliwe dzięki zastosowaniu twardego bukszpanowego klocka sztorcowego, a więc ciętego w poprzek pnia drewna. Chrostowski pracował w nim przy pomocy rylca, nożyka i igły.

Motywy literackie zajmowały istotne miejsce w twórczości Ostoi-Chrostowskiego. Odwoływał się do nich nie tylko ilustrując książki, ale także w pracach stanowiących samodzielne ryciny. W 1932 roku artysta rozpoczął pracę na stanowisku kierownika artystycznego w Wydawnictwie Literackim. Od tego momentu niemal całkowicie poświęcił się grafice książkowej i drzeworytowi ilustrowanemu. Tworzył ilustracje, okładki i karty tytułowe, a także projektował całkowite opracowania artystyczne publikacji. Był też autorem plakatów, blankietów okolicznościowych, programów koncertowych czy dyplomów. W działaniach tych przyświecała mu idea estetyzacji życia i wizja plastyki, która mogłaby odpowiedzieć na wezwanie wszelkich jego przejawów.

Prezentowana praca to drzeworyt. Został wycięty w klocku z drewna i odbity na papierze. Przedstawia grecką budowlę. W dolnej części umieszczone zostały głowy nabite na włócznie. U góry stoją trzy postacie. Jest to scena ze sztuki Williama Shakespeare'a „Perykles, książę Tyru". Praca powstała jako ilustracja do książki. Artysta oparł kompozycje na zderzeniu światła i cienia.

Dorota Stolarska-Kultys

Informacje o artyście:

Stanisław Ostoja-Chrostowski był grafikiem. Precyzyjnie wycinał różnej grubości kreski na klocku drewnianym. Ostoja-Chrostowski odbijał swoje drzeworyty na papierze.

Opis dzieła:

„Głowy na włóczniach” jest to ilustracja do dramatu Williama Shakespeare'a „Perykles, książę Tyru”. Stanisław Ostoja-Chrostowski wykonał to dzieło w 1937 roku.

Ostoja-Chrostowski pokazał głowy zabitych ludzi, nabite na pale. Na schodach antycznej świątyni stoją ludzie.

Odniesienia do innych dzieł:

Henryk Siemiradzki w 1876 roku namalował obraz „Pochodnie Nerona”. Skazani na śmierć są przywiązani do pali wbitych w ziemię. Na schodach antycznej budowli stoją zgromadzeni ludzie. Ostoja-Chrostowski na pewno inspirował się obrazem Henryka Siemiradzkiego. Drzeworyt Stanisława Ostoi-Chrostowskiego jest niewielkich rozmiarów. Obraz Henryka Siemiradzkiego to wielki obraz olejny.

Małgorzata Wiktorko, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Stanisław Ostoja-Chrostowski

Tytuł: „Głowy na włóczniach”

Wymiary: wysokość 22,5 cm,  szerokość 16,1 cm

Technika: drzeworyt

Rok powstania: 1937

Praca Stanisława Ostoi – Chrostowskiego to pionowa prostokątna odbitka graficzna na sztywnym arkuszu papieru. Grafika jest monochromatyczna – to czerń farby drukarskiej i przeświecająca gdzieniegdzie biel kartonu. Odbitka nie wypełnia całej powierzchnię kartki, a stanowi umieszczoną koncentrycznie kompozycję o poszarpanych, nieregularnych brzegach, które wynikają z kształtów przedstawionych figur. Drzeworyt to technika druku wypukłego. Polega na odbijaniu na papierze rysunku z drewnianego klocka. W drewnianej płycie wycięto te fragmenty, które mają pozostać białe, zaś na wypukłe pozostałości nałożono farbę. Drzeworyt działa tak, jak stempel lub pieczęć. Tę technikę cechuje ostry, precyzyjny rysunek. Niemożliwy do osiągnięcia jest efekt miękkiej malarskiej plamy.

„Głowy na włóczniach” to posępna scena ukazująca na pierwszym planie siedem odciętych głów nabitych na włócznie na tle monumentalnej antycznej świątyni. Scena podzielona jest na dwie nierówne części. Mniejsza, dolna to głowy przebite sztychami na tle ciemnych schodów świątyni, które rozszerzają się przy prawej krawędzi pracy. Ten dynamiczny skrót perspektywiczny sprawia, że patrzymy na całą scenę od dołu, niczym wędrowcy docierający do przerażającego widowiska. Twarze ofiar są stężałe bólem, rozpaczą. Na ukośnej linii ostatniego stopnia wznosi się przyczółek świątyni wspartej na sześciu jońskich kolumnach i zwieńczonej trójkątnym tympanonem. Elewację świątyni widzimy także w skrócie perspektywicznym, który sugeruje, że korpus budynku ciągnie się poza kadrem w prawą stronę. Kolumny jońskie mają głowice w kształcie podwójnej woluty. Ich trzony są kanelowane, czyli żłobkowane pionowymi rytami.  Pomiędzy czwartą i piątą kolumną stoją trzy miniaturowe czarne postacie. Są okolone białym nimbem. Kontrast bieli i czarnych postaci czyni figury bardziej czytelnymi. Po lewej stronie kompozycję domyka czarne, zachmurzone kłębiastymi obłokami nocne niebo. Niewielki księżyc w pełni w lewym górnym narożniku jest częściowo przesłonięty strzępiastą smugą drobnej chmury.

Stanisław Ostoja – Chrostowski tworzył w pierwszej połowie XX wieku. Był wybitnym grafikiem, który technikę drzeworytu doprowadził do perfekcji. Jego kunszt graficzny pozwolił mu projektować exlibrisy, druki państwowe, papiery wartościowe, znaczki pocztowe oraz ilustracje literackie. Antykizująca sceneria sugeruje, że grafika „Głowy na włóczniach” jest ilustracją do sztuki lub powieści.

W 1937 roku, po śmierci Władysława Skoczylasa, objął kierownictwo Katedry Grafiki Artystycznej w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie.  

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN