Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

„Epitafia dla Stachury" to trzy rysunki wykonane czarnym i czerwonym tuszem na papierze. Każda z kompozycji składa się z wielu rzędów pisanych gęsto kolejnych liter alfabetu. Każdy rząd stanowi powtórzenie jednej litery. Prace mają układ poziomy. Przez ich środek przebiega niewidoczna pionowa linia dzieląca kartki na pół tak, że przypominają otwartą książkę. Podział został uzyskany poprzez zróżnicowanie zagęszczenia i grubości pisma w danym wersie lub przez przesunięcie „strony” zapisanej alfabetem względem środka. Wszystkie trzy rysunki zostały zbudowane w podobny sposób, litery pisane czarnym tuszem wyznaczają prostokątne płaszczyzny na tle czerwieni. W ostatniej pracy z cyklu „Epitafium dla Stachury III" prostokąty są umieszczone symetrycznie na dwóch „stronach”. Na pozostałych autor za ich pomocą tworzy przestrzenne układy, jak gdyby otwierając płaszczyznę kartki. W przestrzeniach, które w ten sposób powstają, za fasadą z rzędów powtarzających się liter, umieszczone zostały fragmenty pochodzące z utworu prozatorskiego Edwarda Stachury „Oto". Tekst powstał w 1979 roku, na krótko przed samobójczą śmiercią poety 24 lipca tego samego roku. Cytaty są pisane niewyraźnie, rozwodnionym czarnym i czerwonym tuszem. Niektóre słowa są ledwo widoczne i prawie nieczytelne. Pierwsza praca z cyklu „Epitafium dla Stachury I" rozpoczyna się od fragmentu: „Biada tobie. Biada twoim dzieciom, które poczynasz w ślepocie, nie wiedząc, kim jesteś; które poczynasz przez twój egoizm i dla twojego egoizmu; które poczynasz, żeby przedłużyć swoje, małe czy wielkie, jednako żałosne, bo prywatne Nazwisko...”. W kompozycji „Epitafium dla Stachury II" autor zawarł kolejne fragmenty tekstu. Ostatnia praca nie zawiera cytatów, jak gdyby zniknęły one pod warstwą seryjnie powtarzających się i nic nieznaczących liter alfabetu. W zabiegu tym można dostrzec gest symbolicznego zamknięcia twórczości tragicznie zmarłego pisarza i poety.

Nawiązując do tradycyjnego rozumienia epitafium jako napisu na nagrobku lub tekstu na tablicy upamiętniającej zmarłego, Kubasiewicz wykorzystuje litery, by budować z nich układy graficzne. Ich wzajemne relacje tworzą wrażenie przestrzeni, która znajduje się w centrum zainteresowania artysty.

Dorota Stolarska-Kultys

„Epitafia dla Stachury" to trzy rysunki wykonane tuszem na papierze. Autor użył czarnego i czerwonego tuszu. Głównym elementem pracy są rzędy liter. Każdy rząd to jedna litera. Jest ona powtarzana. Prace przypominają otwartą książkę. Część liter ma kolor czerwony. Inne są czarne. Czarne układają się w prostokąty. W ostatniej pracy są dwa takie same. Są tam tylko litery alfabetu. Na pozostałych prostokąty odsłaniają fragmenty tekstu. To proza autorstwa Edwarda Stachury. Pisarz i poeta popełnił samobójstwo w 1979 roku.

Opis dzieła:

Trzy prace Jana Kubasiewicza powstały w 1980 roku, niedługo po samobójczej śmierci pisarza i poety Edwarda Stachury. Twórczość Edwarda Stachury określano jako rodzaj uzależnienia - „bycia w ciągu życio-pisania”. Jan Kubasiewicz w pracach „Epitafium dla Stachury I, II, III” zapisuje ciągi powtarzających się liter. Kolory liter są czerwone i czarne. Wybór skrajnych kolorów liter symbolicznie nawiązuje do pełnego skrajności doświadczania świata przez Stachurę. Kubasiewicz graficznie układa ciągi liter na kształt otwartej książki. Czasem układy liter przypominają jakby uchylone okno, czy drzwi. Za tymi uchyleniami są fragmenty ostatniego tekstu Edwarda Stachury. Praca Jana Kubasiewicza jest swoistym tekstem epitafijnym, upamiętnieniem „życio-pisania” Edwarda Stachury.

Małgorzata Wiktorko, Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Jan Kubasiewicz

Tytuł: „Epitafium dla Stachury III”

Wymiary: wysokość 31,5 cm, szerokość 43 cm

Technika: rysunek tuszem

Rok powstania: 1980

Cykl „Epitafium dla Stachury” to trzy  prostokątne poziome rysunki wykonane czarnym i czerwonym tuszem na papierze. Wszystkie rysunki łączy zamysł, by obraz zbudowany był z liter zapisywanych w poziomych rzędach oraz by  geometryczne kształty na rysunku budowały się poprzez zmianę koloru tuszu.

„Epitafium dla Stachury III” to praca, którą można oglądać na kilka sposobów. Pierwsze, pobieżne spojrzenie pozwoli zobaczyć czarno-czerwoną abstrakcyjną  kompozycję geometryczną. Jest to symetryczny układ dwóch czarnych pionowych prostokątów w odbiciu wobec pionowej czerwonej osi podziału pracy. Oś symetrii dzieli pracę na dwa pionowe czerwone prostokąty. Na każdym z pól z czerwonego tła wycina się czarny prostokąt rozmiaru około 18 cm x 10 cm umiejscowiony bliżej osi symetrii i górnej krawędzi. Dolne i zewnętrzne marginesy są szersze. Kolor czerwony i czarny nie są gładką plamą barwną, lecz przypominają równe rzędy szlaczków. Prześwituje spod nich biel kartki. Drugie spojrzenie każe wnikliwiej przyjrzeć się owym regularnym wzorom. Każdy z rzędów tworzą odręcznie pisane, lekko pochyłym charakterem pisma jednakowe litery. Pierwszy rząd to wwwwww…., kolejny xxxxxx…., jeszcze niżej yyyyy….. Każdy rząd jest jednorodny. Górne rzędy z literami w,x,y,z,ź,ż są całe zapisane czerwonym atramentem. Poniżej rzędy a, ą, b, c, ć, d, e, ę, f, g, h, i, j, k, l, ł, m, n, ń, o, ó, p, q, r, s, ś, t, u, v, w, z, ź, ż rozpoczynają się literami czerwonymi, które po osiemnastu znakach kontynuowane są czernią. Ta konsekwentna czerń buduje prostokąt. Następnie w centrum ponownie znaki zapisywane są czerwienią , by zmienić się w czerń drugiego prostokąta i skończyć czerwienią prawego marginesu. Poniżej rzędu liter ż, które są jednocześnie dolną krawędzią czarnych prostokątów, Kubasiewicz rozpoczyna alfabet czerwonych rzędów, które są dolnym pasem pracy. Czerwone rzędy dolne tworzą litery od a do j. Czerwona oś symetrii powstała intencjonalnie poprzez zagęszczenie liter i większe nasycenie atramentem linii.

Poniżej rzędu j Kubasiewicz ołówkiem podpisuje pracę: po lewo „Epitafium dla Edwarda Stachury (III)” i  w centrum „Jan Kubasiewicz 1980”.  

Praca Kubasiewicza przypomina otwartą książkę. W istocie jest zapisem, składa się z liter. Pierwsza i druga praca z cyklu zawierają fragmenty, niekiedy rozmyte, prawie nieczytelne,  pochodzące z utworu prozatorskiego Edwarda Stachury „Oto”. Tekst powstał w 1979 roku, na krótko przed samobójczą śmiercią poety 24 lipca tego samego roku. Pierwsza praca z cyklu „Epitafium dla Stachury I” rozpoczyna się od fragmentu: „Biada tobie. Biada twoim dzieciom, które poczynasz w ślepocie, nie wiedząc, kim jesteś; które poczynasz przez twój egoizm i dla twojego egoizmu; które poczynasz, żeby przedłużyć swoje, małe czy wielkie, jednako żałosne, bo prywatne Nazwisko...”. W kompozycji „Epitafium dla Stachury II” autor zawarł kolejne fragmenty tekstu. Trzecia, opisana, praca staje się rezerwuarem możliwości. To zasobnik liter, z których można zapisać jeszcze wszystkie wiersze.

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN