Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

„Zasiew" to niewielkich rozmiarów rzeźba w kształcie kostki z żywicy poliestrowej, w której zatopiona została damska rękawiczka pokryta kiełkującymi nasionami rzeżuchy. Powstała w 2000 roku praca odnosi się do działań artystki przeprowadzanych przez nią w latach 70. XX wieku. To wówczas w pracach Teresy Murak pojawiła się rzeżucha, stając się dla niej głównym narzędziem, służącym do odtwarzania powtarzalnych cyklów ogrodniczych. Artystka wybrała jadalną, jednoroczną roślinę, rosnącą wyjątkowo szybko, nie tylko w gruncie, ale także na innych podłożach. Dostrzegła jej żywotność, a także możliwość namacalnego obserwowania procesu wegetacji – kiełkowania, wzrostu i obumierania. Właściwości te wykorzystała w swoich pracach, hodując rzeżuchę na ubraniach, obiektach przestrzennych czy podczas performance. Pierwsza tego typu realizacja powstała w 1972 roku w łazience domu studenckiego Dziekanka. Uciekając od miejskiego zgiełku, pochodząca ze wsi artystka stworzyła swój własny mikro ogród na niewielkiej koszulce, którą obsiała ziarnami rzeżuchy. Był to moment przełomowy, który zapoczątkował serię kolejnych realizacji, wynikających z „kooperacji” artystki z rośliną i czasem, który w pracach Murak również odgrywa niebagatelne znaczenie. Status obiektów był niejednoznaczny - były częściowo ożywione i zależne od autorki tylko do pewnego stopnia. Mogła ona jedynie zasiać i pielęgnować ziarna, ale ostateczny kształt pracy był trudny do przewidzenia. Wiosną 1974 roku Murak obsiała rzeżuchą długi płaszcz z kapturem, w którym przez trzy godziny spacerowała po centrum Warszawy w ramach akcji zatytułowanej „Procesja". Istotne i zarazem mistyczne znaczenie miała tu intymna i bezpośrednia łączność, jaka nawiązała się między porastającymi ubranie roślinami, a ogrzewającym je nagim ciałem artystki. W warstwie symbolicznej tego działania można dostrzec formę powrotu do natury. Murak wracała do tego wątku wielokrotnie, także w późniejszych pracach, jak choćby w akcji „Zasiew 30 – Kolebka" z 1975 roku, podczas której przez kilka dni hodowała rzeżuchę w zagłębieniu swojej dłoni.

Ważnym punktem odniesienia dla artystki jest duchowość chrześcijańska. W jej pracach obecne są też nawiązania do rytuałów związanych z kultem ziemi i płodności, a także do - dobrze przez nią znanych z rodzinnego domu - kobiecych czynności i obrzędów „pielęgnujących” ludzką codzienność. Nie bez znaczenia jest tu również symboliczne znaczenie rzeżuchy jako odradzającego się życia. Murak celebruje to misterium, utożsamiając je z proces twórczym.

„Zasiew" to mała rzeźba w kształcie kostki. Została w niej zatopiona damska rękawiczka. Pokrywają ją nasiona rzeżuchy. Praca odnosi się do działań Teresy Murak z lat 70. W tym okresie pojawiła się w nich rzeżucha. To jadalna roślina, która bardzo szybko rośnie. W Polsce sadzi się ją w okresie Wielkanocnym. Jest symbolem odradzającego się życia. Artystka doceniła żywotność tego gatunku. Hodowała rzeżuchę na ubraniach, obiektach i podczas akcji artystycznych. Odnosiła się także do znaczenia, jakie przypisuje się tej roślinie w kulturze chrześcijańskiej.

Dorota Stolarska-Kultys

Informacje o artystce:
Teresa Murak robi akcje artystyczne i instalacje. Bardzo często wykorzystuje rzeżuchę. Jest to symbol przyrody, wiosny, odradzania życia. Artystka pokrywa tkaniny ziarenkami namoczonej rzeżuchy.  W 1972 roku zasiała rzeżuchę na swojej koszulce. Później robiła duże dywany rosnącej rzeżuchy. W 1974 roku Teresa Murak zasiała rzeżuchę na swoim szarym płaszczu z kapturem. Murak ubrała się w płaszcz z rzeżuchy i  spacerowała w nim po ulicach Warszawy.
W 1988 roku zaprezentowała „Ścierki Wizytek“. Teresa Murak pokazywała przetarte ścierki. Zakonnice takimi ścierkami przez około 50 lat wycierały posadzkę kościoła. Ścierki poprzecierały się. Powstały dziury. W dziurach tych ścierek Teresa Murak zasiewała rzeżuchę.W 2004 roku na ulicach Warszawy Teresa Murak zasiała pasy lnu chabrami i makami. W 2005 roku otrzymała nagrodę im. Katarzyny Kobro.

Opis dzieła
Praca „Zasiew“ powstała w 2000 roku. Jest to obrośnięta rzeżuchą jej własna rękawiczka. Rękawiczka jest zatopiona w żywicy epoksydowej - dzięki temu nie zwiędnie. Praca „Zasiew“ przypomina akcje artystyczne Teresy Murak z lat.70.

Małgorzata Wiktorko, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.   

Autor: Teresa Murak

Tytuł: „Zasiew”

Wymiary: wysokość 20,8 cm,  szerokość 12 cm,  głębokość 4 cm

Technika: technika własna – żywica, wata i nasiona rzeżuchy

Rok powstania: 1975-76

Obiekt zatytułowany „Zasiew” Teresy Murak jest prostopadłościanem z przezroczystej żywicy. Jest regularny, precyzyjny, ma ostre krawędzie. W kubiku zatopiony jest kształt rozprostowanej dłoni, która wypełnia prostokąt 21 cm x 12 cm. Dłoń jest zbliżona do naturalnego rozmiaru. Artystka zrobiła ją  z wzrastających na warstwie waty nasion rzeżuchy. Wata z rzeżuchą są równą, rozprostowaną plamą umieszczoną równolegle wewnątrz żywicznego prostopadłościanu. Ponad rzeżuchą i pod nią jest około centymetrowej wysokości margines samej żywicy.

Obiekt Teresy Murak niesie z jednej strony skojarzenie ze szkolnym preparatem przyrodniczym, zaś z drugiej – z drogocenną galanterią zamkniętą w gablocie w drogim sklepie. Oba te skojarzenia są spójne z założeniem artystki, która często podejmowała pracę z  żywymi, wzrastającymi roślinami. Na początku lat siedemdziesiątych, po studiach z historii sztuki na KUL-u i na Wydziale Malarstwa warszawskiej ASP, Teresa Murak zaczęła wykorzystywać rzeżuchę jako materiał artystyczny. Nazywała takie prace „zasiewami”. Utożsamiała proces twórczy z procesem życia. Wedle tej strategii artystycznej robiła dla siebie szaty z włókniny, którą porastała rzeżucha, dywany procesyjne, długie rzeżuchowe całuny oraz inne obiekty. Często proces kiełkowania i wzrostu obudowywała performatywnym czuwaniem przy zasiewie. Każdorazowo zatem obiekty Murak są nie tylko samoistnym dziełami sztuki, ale także dokumentami performensu.

Rzeżucha to roślina, która szybko rośnie, ale i nie trwa długo. Dłoń Teresy Murak odrysowana we wzrastającej rzeżusze, poprzez zatopienie w żywicznym bloku jest zatrzymana w czasie. Ta rzeżucha już nigdy nie wykiełkuje w zieloną łąkę, ale i nie zwiędnie.  

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN