Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

„Dziwny jest ten świat" to pięć fotografii czarno-białych naklejonych na grubą tekturę i połączonych ze sobą płóciennymi paskami. Pierwsza z nich ukazuje mur z napisem wykonanym kredą: „Strange Is This World / I Love Niemen” nawiązujący do tytułu popularnej w tamtym okresie piosenki „Dziwny jest ten świat" śpiewanej przez Czesława Niemena. Druga to reprodukcja fragmentu ryciny przedstawiającego wyobrażoną bitwę powietrzną. Na trzeciej fotografii widoczny jest miś bez głowy przywiązany sznurkiem do kraty. Na kolejnej na białym tle stoi ubrany w garnitur chłopiec w ujęciu do pasa, widziany lekko od dołu. Piąte zdjęcie ukazuje kobietę i mężczyznę widzianych od tyłu. Para obejmując się idzie przez las. Fotografię otacza gruby czarny margines. Seria pięciu zdjęć przypomina nieco strukturę filmową, w której narracja budowana jest za pomocą kolejnych kadrów. Tego rodzaju rozwiązania pojawiły się w twórczości Jerzego Lewczyńskiego około 1968 roku, a silną dla nich inspiracją był między innymi film Michelangelo Antonioniego „Powiększenie" z 1966 roku. Fotografie wykorzystywane przez artystę w tego rodzaju zestawach były przeważnie „nieartystyczne” i wernakularne, związane z codziennością. Pojawiały się też, jak w omawianej pracy, reprodukcje tekstów. Lewczyński tworzył za ich pomocą narracje opowiadające zarówno historie osobiste, odnoszące się do dzieciństwa, jak i do wydarzeń historycznych czy wojennych doświadczeń. Kluczową kwestią dla całej twórczości artysty były jednak rozważania dotyczące istoty fotografii i jej medialnych granic. Wpisuje się w nie także omawiana praca oraz inne podobne zestawienia zdjęć. Celem tego rodzaju zabiegów było podważenie przekonania o autonomicznym charakterze obrazu fotograficznego i rozbicie jego struktury. Krzysztof Jurecki, badacz dorobku Lewczyńskiego, wskazuje również na pewne analogie zachodzące pomiędzy pracami artysty, a ideową koncepcją pop-artu, związane z wykorzystaniem w obu tych przypadkach zdjęć amatorskich i anonimowych. Amerykańcy artyści posługiwali się jednak nimi w sposób krytyczny i prześmiewczy, podczas gdy Lewczyński dostrzegał także ukrytą w nich wartość. Z czasem niemal całkowicie poświęcił swoje działania starym fotografiom i zniszczonym negatywom. Dostrzegał w nich magiczną „aurę”. Zainteresowania te rozwinęły się w pełni w koncepcji, którą nazwał „archeologią fotografii”.

„Dziwny jest ten świat" to pięć fotografii czarno-białych. Każda z nich została naklejona na grubą tekturę. Zdjęcia są ze sobą połączone paskami z płótna. Pierwsza fotografia ukazuje mur z napisem w języku angielskim. Na drugiej znajduje się fragment rysunku. Przedstawia on wyobrażenie bitwy powietrznej. Na trzeciej fotografii widoczny jest miś bez głowy. Jest przywiązany sznurkiem do kraty. Na kolejnej fotografii na białym tle stoi chłopiec. Jest ubrany w garnitur. Widzimy go lekko od dołu. Piąte zdjęcie ukazuje kobietę i mężczyznę. Para została przedstawiona od tyłu. Idzie przez las. Seria pięciu zdjęć przypomina nieco film. Historia jest tu budowana za pomocą kolejnych kadrów. Tego rodzaju rozwiązania pojawiły się w twórczości Jerzego Lewczyńskiego około 1968 roku.

Dorota Stolarska-Kultys

Jerzy Lewczyński był fotografem. Czasem kręcił krótkie filmy. Eksperymentował z fotografiami. Lubił też tworzyć fotografie dokumentalne. Pokazywał w nich różne charakterystyczne wydarzenia. Praca zatytułowana „Dziwny jest ten świat” wzięła swój tytuł od piosenki Czesława Niemena. Praca składa się z pięciu elementów, pięciu kadrów. W pierwszym znajduje się napis po angielsku. Jest to tytuł piosenki i nazwisko Czesława Niemena. W drugim kadrze znajduje się rysunek bitwy powietrznej. Walczą ze sobą żołnierze latający balonami. Trzeci kadr pokazuje zabawkowego misia bez głowy. Miś powieszony jest na zakratowanym oknie. Czwarty kadr przedstawia chłopca w garniturze. Chłopiec ma na piersi przyczepiony medal z radzieckim kosmonautą - Gagarinem. Kadr ostatni pokazuje parę idącą przez las. Mężczyzna i kobieta przytulają się do siebie. Praca wygląda jak fragment taśmy filmowej. Na taśmie filmowej znajdują się kadry z różnymi scenami.

Maciej Cholewiński, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Jerzy Lewczyński

Tytuł: „Dziwny jest ten świat”

Wymiary: wysokość 57 cm, długość całości 241 cm, szerokość jednego elementu 47, 5 cm

Technika: książka w typie leporello złożona z pięciu sztywnych kart

Rok powstania: 1969

Praca Jerzego Lewczyńskiego  „Dziwny jest ten świat” to tekturowa książka w typie leporello złożona z pięciu elementów – tekturowych sztywnych kart z naklejonymi czterema czarno białymi zdjęciami i jednym rysunkiem.

1. Pierwsza tytułowa karta to zdjęcie czarnej tablicy, na której białą kredą napisano w trzech linijkach „Strange Is This/World/I love Niemen”. Pierwszy wers zajmuje całą szerokość kadru. Słowo „World” usytuowane jest poniżej „Is This”. Ostatni wers ponownie rozciąga się na całą szerokość zdjęcia. Powyżej i poniżej napisu znajdują się puste marginesy.

2. Druga karta to odwzorowanie na fotograficznym papierze czarno białego rysunku  o tematyce fantastycznej. Przedstawiona scena to bitwa morska i powietrzna uskrzydlonych żołnierzy, załogi balonów i maszyny bojowej przypominającej czołg. Linia horyzontu przebiega poziomo w połowie pracy. Dół to wzburzone morze narysowane krótkimi, urywanymi, nerwowymi kreskami z masywną  machiną bojową po lewej stronie kompozycji. Machina przypomina nałożone na siebie zmniejszające się płaskie prostopadłościany o podstawach ośmiokątnych. Skrajnie po lewej unosi się nad machiną balon z koszem. Powyżej morskich fal wzlatuje pięć skrzydlatych istot. W górnej połowie, niebo zasłaniają ukazane lewym profilem bojowe postacie z dużymi ostrymi skrzydłami, kierujące długie piki lub bagnety w stronę lewego dolnego narożnika. Są ustawieni w szeregu po prawej stronie kompozycji, ich broń mierzy w machinę bojową. Przy górnej krawędzi lewituje sześć balonów z koszami, które przecina brzeg pracy. Niebo zakrywają rozbłyski wystrzałów i przypominające owady postacie z dalszego planu.

3. Trzecia karta to fragmentarycznie ujęte zakratowane okno prowadzące do czarnego pomieszczenia i zalana jasnym światłem ściana budynku. Do kraty przywiązany jest sznurkiem bezgłowy pluszowy miś. Sznur wyrasta z jego karku. Miś znajduje się prawie w centrum kadru.

4. Czwarta karta to fotografia chłopca w wieku wczesnoszkolnym w ujęciu frontalnym, do połowy ud, usytuowanego centralnie na białym tle. Dziecko ubrane jest w ciemny prążkowany garnitur z krótką marynarką zapiętą wysoko na dwa guziki ozdobioną dwoma znaczkami  - prostokątnym na prawej piersi i zawieszką z okrągłym medalionem ze zdjęciem mężczyzny wpiętym w lewą klapę. Spod marynarki widać czarną koszulę i jasny krawat. Chłopiec trzyma ręce w kieszeniach, zawadiacko mruży prawe oko i ściąga usta. Ma jasne włosy z grzywką opadająca na połowę czoła.

5. Piąta karta to centralna, symetryczna kompozycja ukazująca od tyłu ubraną na czarno parę idącą leśną ścieżką przed siebie. Fotografia otoczona jest czarną szeroką ramą.  Kobieta idąca po prawej stronie ubrana jest w czarną sukienkę z długimi rękawami o dopasowanej górze i rozkloszowanej spódnicy sięgającej poniżej kolan. Jedynymi kontrastowymi akcentami w jej stroju są biały kołnierzyk wykończony falbanką i biała rękawiczka na lewej dłoni, obejmującej  w pasie mężczyznę. Kobieta ma jasne łydki i białe pantofle na niewielkim obcasie. Prawa noga jest uniesiona, ciężar kroczącej spoczywa na lewej nodze. Kobieta ma krótkie włosy, głowę nieznacznie przechyla w stronę partnera. Mężczyzna jest ubrany w czarny garnitur, białą koszulę, której kołnierzyk wystaje na karku powyżej marynarki oraz ciemne buty. Ciężar jego ciała spoczywa na prawej nodze, lewa jest uniesiona. Kroczący obejmuje prawą ręką w talii swoją partnerkę. Ścieżka po której idą jest piaszczysta, wąska. Przed idącą parą dróżka skręca w prawo łagodnym łukiem i niknie poza kadrem. Bujne trawy dookoła oraz drobne listki na drzewach  sugerują wiosenną lub letnią porę roku.

Napis na tytułowej karcie sugeruje związek z piosenką Czesława Niemena pod tytułem „Dziwny jest ten świat”. Bitwa morska może odnosić się do wersów: „Dziwny jest ten świat/Gdzie jeszcze wciąż/Mieści się wiele zła.” Ostatnia z fotografii z parą wędrującą po lecie może być interpretacją ostatniej strofy:

„Lecz ludzi dobrej woli jest więcej

I mocno wierzę w to

Że ten świat

Nie zginie nigdy dzięki nim

Nie nie nie nie nie

Nadszedł już czas

Najwyższy czas

Nienawiść zniszczyć w sobie”.

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN