Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

„Robotnik" to fotografia czarno-biała naklejona na grubą tekturę. Praca ukazuje wypełniający niemal całą przestrzeń kompozycji tors mężczyzny z tatuażem na piersi. Postać została ujęta od pasa w górę do brody, a jej lewa ręka i głowa znajdują się poza kadrem. Ujęcie portretowanej osoby w sposób fragmentaryczny oraz ostre radykalne kadrowanie to rozwiązania świeże i nowatorskie jak na czas powstania fotografii. Pod względem formalnym przypomina ona zdjęcia Roberta Franka z wydanego po raz pierwszy we Francji w 1958 roku albumu „The Americans", przełamujące obowiązujące dotychczas zasady komponowania obrazu. W realizacji Jerzego Lewczyńskiego nieoczywiste rozwiązanie nie stanowi jednak jedynie eksperymentu z formą, ale niesie ze sobą pewien konkretny przekaz. „Robotnik" należy do cyklu „Głowy wawelskie", na który składają się fotografie wykonane w latach 1957–1960. Zostały one zebrane później – w latach 60., pod wspólnym, dość przewrotnym tytułem. Nawiązuje on do zdobiących strop sali poselskiej w Zamku Królewskim na Wawelu renesansowych portretów do dziś niezidentyfikowanych osób – realnych lub mitologicznych. Według różnych interpretacji mogły to być wizerunki dobrze znanych w owym czasie postaci, dworzan i mieszczan albo zbiór ludzkich typów ukazanych w nieco karykaturalny sposób. Z powstałych w latach 1534–1535 stu dziewięćdziesięciu czterech głów po I wojnie światowej ocalało 30, a ich uzupełnienie zlecone zostało Xaweremu Dunikowskiemu. Rzeźbiarz sportretował w nich historycznych władców, artystów i postaci ze świata kultury. W przeciwieństwie do tych wizerunków zdjęcia Lewczyńskiego przedstawiają ludzi w sposób fragmentaryczny, bez głów, z zasłoniętą twarzą, albo w ogóle ich nie pokazują. Nawet jednak wówczas, gdy autor akcentuje ich obecność jedynie poprzez przedmioty, jego prace są nadal opowieścią o człowieku. Za ich pośrednictwem Lewczyński przeciwstawia się socrealizmowi, w którym ludzie, a przede wszystkim robotnicy, traktowani byli jak bezimienna masa. Artysta nobilituje w pracach grupę, którą system postrzegał jedynie poprzez pryzmat ich siły i wykonywanej przez nich pracy, pozbawiając ich do pewnego stopnia podmiotowości. Prace z cyklu są niepokojące, tajemnicze i zagadkowe, zwłaszcza w kontekście tytułów jakie noszą poszczególne fotografie. Krzysztof Jurecki wskazuje tu na inspiracje Lewczyńskiego surrealizmem, a zwłaszcza bogatym w symbole, mistycznym malarstwem Salvadora Dali.

„Robotnik" to fotografia czarno-biała naklejona na grubą tekturę. Praca ukazuje tors mężczyzny z tatuażem na piersi. Postać została pokazana od pasa w górę do brody. Nie ma głowy. Również jej lewa ręka znajduje się poza kadrem. Praca należy do cyklu „Głowy wawelskie". Pozbawiając postać twarzy, Jerzy Lewczyński zwraca uwagę na sposób, w jaki robotników traktował system komunistyczny. Byli oni w nim bezimienną masą.

Jerzy Lewczyński robił fotografie. Dokumentował w nich codzienne sytuacje i wygląd ludzi. Opowiadał historie miejsca i historie pojedynczych ludzi. „Głowy wawelskie” to nazwa ozdób. Możemy je oglądać na zamku na Wawelu w Krakowie. To małych rozmiarów gipsowe głowy, patrzące na zwiedzających wnętrza zamku. Przedstawiały typowych ludzi, żyjących kilkaset lat temu. Lewczyński sfotografował mężczyznę. Jego ciało pokrywają tatuaże. W tamtej epoce takie tatuaże nosili więźniowie. Lewczyński sfotografował typowego więźnia z tamtych czasów. To było kilkadziesiąt lat temu.

Maciej Cholewiński, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Jerzy Lewczyński

Tytuł: „Robotnik” z cyklu „Głowy wawelskie”

Wymiary: wysokość 48,5 cm szerokość 39,5 cm

Technika: fotografia czarno-biała na tekturze

Rok powstania: 1960

Praca Jerzego Lewczyńskiego to pionowa prostokątna czarno-biała fotografia ukazująca w ciasnym kadrze bezgłowy nagi tors mężczyzny i jego prawą rękę. Tłem dla fragmentarycznie ujętej postaci jest przyroda – niewyraźnie zarysowane drzewa lub krzewy i trawnik. Górna krawędź zdjęcia przecina podbródek mężczyzny z kilkudniowym zarostem, dolna biegnie poniżej skórzanego paska przewleczonego przez szlufki dżinsów i odcina dłoń opuszczonej ręki. Prawy brzeg zdjęcia przecina tors w linii lewego sutka, lewy zaś muska opuszczone przedramię, lekko odsunięte od korpusu. Fotografia prezentuje ciało mocno zbudowanego młodego mężczyzny z muskularnym ramieniem o widocznych żyłach. Tors jest gładki, ubrudzony niewiadomego pochodzenia kurzem lub pyłem. Szczególnie widoczny jest pod szyją i pod prawą pachą. Na klatce uwagę przykuwa duży tatuaż w kształcie serca obwiedzionego wzorzystą ramką, w którym widnieją popiersia całującej się pary – po prawej czarnowłosego mężczyzny w koszuli z kołnierzykiem i po lewej ciemnowłosej kobiety w bluzce w drobne kwiatki i z krzyżykiem na szyi. Drugi tatuaż, widoczny fragmentarycznie znajduje się na prawym ramieniu robotnika. Zajmuje najprawdopodobniej górną część przedramienia, ze względu na ujęcie widać jedynie linię czarnego konturu.

Jerzy Lewczyński w cyklu „Głowy wawelskie” odwołuje się do rzeźb zdobiących sufit Sali Poselskiej na Zamku Królewskim w Krakowie. Szesnastowieczne rzeźby krakowskie to pełnoplastyczne głowy  dworzan, mieszczan, książąt i żołnierzy. Jedynie po nakryciu głowy i fryzurze możemy domyślać się stanu urodzenia czy profesji modeli. W przypadku fotografii Lewczyńskiego bezgłowe postacie opowiadają o sobie za pomocą korpusów. Niektóre osoby zasłaniają swoje twarze, lub – jak w przypadku „Robotnika” – to fotograf kadrując podejmuje decyzje o dekapitacji.

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN