Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

„Obłąkanie" to fotografia czarno-biała przedstawiająca wyłaniający się z ciemnego tła, umieszczony przy prawej krawędzi fragment twarzy ukazanej profilem oraz znajdującą się po lewej stronie stopę. Na odwróconej podeszwą do góry stopie położone zostało jabłko, a spomiędzy palców wystaje ustawiony na sztorc nóż. Spojrzenie postaci skierowane jest na tę niecodzienną sytuację, zaś trójkąt jej mocno oświetlonego nosa koresponduje z jasnym kształtem ostrza. Kompozycja jest dość absurdalna, stopa skierowana w lewo z pewnością nie należy do osoby patrzącej, ponadto zastanawia trzymany przez nią nóż. Relacja wszystkich elementów kompozycji, a zwłaszcza irracjonalne połączenie przedmiotów codziennych z fragmentem twarzy jest dalekie od logicznego porządku i wywołuje skojarzenia z surrealizmem. Praca powstała w II połowie lat 50. XX wieku, w okresie, w którym Jerzy Lewczyński pozostawał pod dużym wrażeniem nadrealizmu, ze szczególnym uwzględnieniem bogatej w symbole twórczości Salvadora Dali. Wychodząc poza dokumentalne i reportażowe ograniczenia medium, traktował on fotografię jako warsztat dla plastyka otwierający przed nim szerokie pole różnorodnych eksperymentów wizualnych. Mimo że Lewczyński nie należał do kręgu nadrealistów, surrealizm stanowił dla niego silną inspirację. Czerpał on z tego nurtu wybiórczo, stosując niektóre ważne chwyty formalne i odwołując się do znanych mu raczej w stopniu powierzchownym zasad światopoglądu surrealistycznego. Nurt ten bowiem w postaci znanej z Paryża tylko w nieznacznym stopniu przeniknął do Polski, a w czasach powstania fotografii dogłębne zapoznanie się z jego doktrynami było mocno utrudnione. Lewczyński tworzył raczej rodzaj „teatru fotografii” złożony z symboli i wzajemnych relacji przedmiotów martwej natury, który, jak sam mówił, stanowił wyraz jego buntu przeciw obowiązującym wówczas kanonom.

„Obłąkanie" to fotografia czarno-biała. Po prawej stronie zdjęcia znajduje się fragment twarzy. Po lewej umieszczona została stopa. Jest zwrócona podeszwą do góry. Leży na niej jabłko. Palce trzymają nóż. Postać patrzy na tę dziwną sytuację. Nie jest ona realna, raczej wymyślona. Fotografia nawiązuje do surrealizmu. Prace tworzone w tym nurcie przedstawiały magiczne niesamowite światy.

Jerzy Lewczyński robił fotografie. W każdej opowiadał jakąś historię. W tej fotografii pokazał, czym jest obłąkanie. Pokazał, jak widzi świat obłąkany człowiek. Rzeczy są poprzestawiane, wszystko jest nie tak. Normalnie człowiek trzyma jabłko w dłoni. Na fotografii człowiek obłąkany trzyma jabłko na stopie. Wszystko jest nie tak.

Maciej Cholewiński, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Jerzy Lewczyński

Tytuł: „Obłąkanie”

Wymiary: wysokość 45,5 cm, szerokość 60 cm

Technika: fotografia czarno biała na papierze

Rok powstania: 1957

Praca Jerzego Lewczyńskiego „Obłąkanie” to pozioma prostokątna czarno-biała fotografia na papierze. To minimalistyczna, surrealna kompozycja na czarnym tle. Kompozycja jest niesymetryczna – lewą stronę zajmuje oświetlona jasnym światłem stopa, nóż i jabłko, zaś prawa jest niemal całkowicie czernią, oprócz wsuwającego się zakapturzonego profilu.

Po lewej stronie fotografii od dołu wsuwa się ukazana bokiem, od strony małego palca stopa. Powierzchnia stopy, zalana jasnym światłem, jest niemal pozioma, dolna część łydki, kostka i obrys pięty tworzą linię ukośną odchyloną pod kątem 60 stopni.

Palce dotykają lewej krawędzi, pięta jest w centrum kompozycji. Na podbiciu stopy leży jabłko. Pomiędzy palcami umocowany jest stojący pionowo nóż z błyszczącym ostrzem. Jego czubek dotyka górnej krawędzi fotografii. Prawa część zdjęcia jest w większości czernią tła. Jedynie przy prawej krawędzi wyróżnia się jasno oświetlony trójkąt nosa, widzianego z profilu i nieco słabiej oświetlona górna warga. Postać ma nasunięty na twarz głęboko kaptur, spod którego wystaje właśnie jedynie nos i górna warga. Nos jest na wysokości jabłka.

Fotografia Lewczyńskiego to zdjęcie realnych przedmiotów. Ich układ i wzajemna relacja są dziwaczne, nieprawdopodobne. Chłód i perfekcja kadru stoją w sprzeczności z  prawdopodobieństwem zaobserwowania takiej sceny.

Lewczyński zainteresował się fotografią na początku lat 50. w okresie realizmu socjalistycznego. Pozostawał wówczas pod silnym wpływem estetyki Jana Bułhaka. W latach 1957-60 był członkiem nieformalnej grupy skupiającej oprócz niego ze Zdzisława Beksińskiego i Bronisława Schlabsa. W spektrum ich zainteresowań był surrealizm, cechowała ich radykalna postawa fotografów subiektywnych.

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN