Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

Fotografia obrazuje powojenną migrację ludów – przenosiny, szukanie po wojnie swojego nowego miejsca. Jej symbolem staje się sytuacja zaobserwowana w Nysie – mieście na terenach, które przyjmowały Polaków z ziem wschodnich przejętych po 1945 roku przez Związek Sowiecki wskutek politycznego układu w Jałcie. Przesiedlani ludzie zajmują każde możliwe miejsce, tłoczą się nawet na dachu. Jerzy Lewczyński nie jest jednak autorem zdjęcia, które wykonał jego znajomy. Ale to Lewczyński uzupełnił je o zbliżenia portretujące poszczególne osoby. Obraz anonimowych mas, przetaczających się po kataklizmie wojny, łączy się z próbą ukazania indywidualnych uczestników tych tułaczek. Lewczyński często w swojej pracy wykorzystywał znalezione przypadkowo zdjęcia innych fotografów, zarówno historyczne, jak i współczesne, nazywając to re-fotografią. Amatorskie i anonimowe zdjęcia znalezione na ulicy Nowego Jorku stanowiły cykl, który w swej tematyce przekraczał granice obyczajowe. Eksperymentował zarówno z techniką, nazywając swoje poszukiwania archeologią fotografii, jak i z konwencją, kiedy to samo ujęcie przedstawiał jako negatyw, pozytyw i obraz pozytywu. Sam również fotografował, a niektóre z jego zdjęć tworzą kanon historii polskiej fotografii ( „Nieznany" z cyklu „Głowy wawelskie").

Maria Morzuch (Cytat za: „Abecadło", red. Jarosław Lubiak, Muzeum Sztuki w Łodzi, Łódź 2010, s.nlb. [227]).

Autor: Jerzy Lewczyński 

Tytuł: „Nasze powiększenie – Nysa 1945"

Technika: fotografia czarno-biała

Materiały: papier fotograficzny

Rok powstania: 1971

Wymiary: wys. 90 cm, szer.276 cm

Zbiory: Muzeum Sztuki w Łodzi.

Dzieło jest kompozycją wykonaną z czarno-białych fotografii różnej wielkości. Największa fotografia (około 60 centymetrów wysokości i 250 centymetrów długości) przedstawia wagony krańcowo zatłoczonego pociągu. Część osób znajduje się na dachu wagonu, inni próbują dostać się do środka. Wokół wagonu dostrzegamy kilku umundurowanych mężczyzn. 

Nad największą, główną fotografią, artysta umieścił 6 mniejszych, kwadratowych zdjęć (około 30 centymetrów wysokości). Wyglądają jak zbliżenia, wyłapane, pojedyncze kadry, rozgrywającej się na dworcu sytuacji. To powiększenia czekających mężczyzn i kobiet, siedzących, stojących, pogrążonych w rozmowie. 

Pod fotografią artysta umieścił 8 kwadratowych zdjęć (około 30 centymetrów wysokości). One również są niczym pojedyncze klatki, zbliżenia rozgrywającej się wokół pociągu historii. Dostrzegamy pilnujących porządku żołnierzy, ludzi dźwigających bagaże, czekających, wpatrujących się w pełny pasażerów pociąg.

Fotografia opowiada o powojennych losach mieszkańców Ziem Wschodnich, których historia pozbawiła dotychczasowego życia, zmuszając do przeprowadzki na tzw. Ziemie Odzyskane. Lęk i niepewność, strach i nadzieję – wszystkie te emocje odnajdziemy w pracy Lewczyńskiego, która staje się reporterskim zapisem powikłanych, ludzkich losów. 

Jerzy Lewczyński wykorzystał gotowe zdjęcie, wykonane przez swojego przyjaciela. Dokonał stosownych powiększeń, które niczym stop-klatki wydobyły z gąszczu ludzkiej masy, pojedyncze postacie. Całość została następnie zakomponowana jako kompozycja – fotograficzny collage. 

Jerzy Lewczyński (1924–2014) to artysta, wirtuoz fotografii, autor koncepcji tzw. archeologii fotografii, sformułowanej w latach 90. XX wieku teorii, która dawała możliwości twórczej reinterpretacji gotowych dzieł, poznawania przez zmianę, komentowania i przeobrażania jednocześnie.

Autorka skryptu: Marta Wlazeł

Konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska