Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

Praca „Bez tytułu", znana też jako „Papier", to czarno-biała fotografia, na której Witold Romer ukazał ryzy papieru w ujęciu z góry i w dużym zbliżeniu. Nietypowa, nowoczesna perspektywa i sposób kadrowania wpisują ją w ogólny, panujący na początku XX wieku, trend eksperymentów z obrazem fotograficznym, w którym testowano nowe środki wyrazu i świeże sposoby patrzenia na rzeczywistość. Jednocześnie czysta rejestracja i skupienie na przedmiocie to cechy, które pozwalają dostrzec w omawianej fotografii wpływy nurtu Nowej Rzeczowości (Neue Sachlichkeit). Kierunek ten rozwijał się w latach 20. i 30. w Niemczech w obszarze malarstwa, fotografii, filmu i literatury. W sztukach plastycznych pojawił się jako opozycja wobec ekspresjonizmu i abstrakcji, a w fotografii jako odpowiedź na dominację piktorializmu. Obiektem zainteresowania twórców stała się otaczająca ich rzeczywistość, przedstawiana bez „estetyzujących” malarskich naleciałości. Podejmowano tematy do tej pory pomijane przez sztukę, zwracając uwagę na zwyczajne, codzienne przedmioty, a także wyroby techniki, które starano się odwzorowywać w surowej, „maszynowej” formie. Autorów fascynował świat materii, forma obiektów i ich struktura ukazywane w sposób obiektywny, często wyabstrahowany z otaczającej rzeczywistości. Fotografowane przedmioty, podobnie jak ryzy papieru w pracy Romera, ujmowane były często w zbliżeniu ujawniającym ich materialność. Zdjęcia charakteryzowała przejrzystość, precyzja i ostrość, celem była czysta, choć nie pozbawiona wartości estetycznych, rejestracja. Realistyczne odwzorowanie otaczającego świata było możliwe dzięki, wyróżniającemu fotografię na tle innych sposobów obrazowania, procesowi mechanicznej reprodukcji. Cecha ta, wcześniej krytykowana, została doceniona przez artystów z kręgu Nowej Rzeczowości. Wynikający z tego procesu realizm i poprawność w oddawaniu form okazały się szczególnie wartościowe z perspektywy prób uchwycenia piękna wytworów nowoczesnej technologii, z ich perfekcyjnie gładkimi kształtami czy, jak u Romera, seryjnością. Przy pomocy fotografii można było ukazać przedmiot ze wszystkimi subtelnymi gradacjami tonalnymi i szczegółami. Tak jak w omawianej pracy, gdzie biel kartek różnicują światła i cienie. Zwarte ryzy papieru, ostro wyrysowane w ciasnym kadrze, balansują przy tym na krawędzi abstrakcyjnej kompozycji, ale przede wszystkim zimnym obiektywizmem i szokującą konkretnością wyjątkowo dobrze oddają „ducha” nowej rzeczowości.

Dorota Stolarska-Kultys

Fotografia czarno-biała przedstawiająca sporą ilość kartek papieru. Widzimy je z góry i w dużym zbliżeniu. Ujęcie jest nietypowe. Autor stara się pokazać kartki w inny sposób. Na początku XX wieku robiło tak wielu fotografów. Próbowano pokazywać rzeczy jako takie, bez upiększania ich. Jednocześnie autor skupia się na samym przedmiocie. To wpływy niemieckiej fotografii tego okresu. W centrum jej zainteresowania były zwykłe rzeczy. Robiono im zdjęcia tak, by pokazać je takimi, jakie były. Interesowano się też ich kształtem i fakturą.

Dorota Stolarska-Kultys

Autor: Witold Romer

Tytuł: „Bez tytułu”

Wymiary: z passe-partout: wysokość 69 cm,  szerokość 49 cm;
bez passe-partout: wysokość 39,5 cm,  szerokość 28 cm

Technika: fotografia czarno-biała

Rok powstania: przed 1939

Fotografia Witolda Romera to czarno biała, pionowa prostokątna praca. Kadr szczelnie wypełniony jest ryzami białego papieru. Papier ułożony jest w pięciu stosach różnej wysokości. Romer  zakomponował zdjęcie w taki sposób, że boki i wierzchy ryzy tworzą geometryczną kompozycję abstrakcyjną. Układ jest niesymetryczny, dominują w nim linie ukośne, biegnące pod różnymi kątami.

Dwie niższe ryzy ukazane są od góry. Widzimy arkusze papieru leżące na wierzchu tych dwóch stosów. Najniższa ryza ukazana jest fragmentarycznie – tworzy czworokąt o nierównoległych bokach w lewym dolnym narożniku pracy. Ten czworokąt to ucięta krawędziami kadru górna lewa część arkusza. Druga niższa ryza przylega do pierwszej, jest jednak od niej wyższa. Usytuowana jest głębiej w fotografowanej przestrzeni. Zajmuje środek pracy. Widzimy jej ocieniony, szary wierzchni arkusz i dwa jasno oświetlone boki stosu z delikatnie zarysowanymi liniami równo ułożonych kart. Pozostałe trzy ryzy widzimy w kadrze jako boki stosów z liniami kart. Przebiegają po prawej i po lewej stronie kompozycji oraz w jej górnej części. Wzdłuż prawej krawędzi ciągnie się smukły trójkąt. Przy lewej krawędzi, za czworokątem wierzchu najniższej ryzy, jest wysoki czworokąt boku wysokiego drugiego stosu. Na prawo od niego, na górze jest czworokąt boku ostatniej ryzy, który zamyka kompozycję od góry. Prawy górny narożnik fotografii jest ocieniony, co pozwala zorientować się w głębi przestrzeni.

Witold Romer sfotografował realne miejsce - skład papieru. Jego zdjęcie jednak nie ma charakteru dokumentu. Fotograf uchwycił taki kadr rzeczywistości, który jest kompozycją abstrakcyjną. Czy to głos artysty dowodzący, że abstrakcja od zawsze była częścią rzeczywistości? Czy raczej inteligentna zabawa, do której zaprasza nas artysta by sprawdzić co zobaczymy w jego pracy bezpiecznie nazwanej „Bez tytułu”?

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN