Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

„Portret księdza" został wykonany w autorskiej technice izohelii opracowanej przez Witolda Romera w 1931 roku. Autor, który w początkach swojej twórczości posługiwał się artystycznymi metodami stosowanymi przez piktorialistów, by następnie, pod wypływem nurtu Nowej Rzeczowości (Neue Sachlichkeit), porzucić je na rzecz „czystej” fotografii, zaproponował izohelię jako alternatywę wobec dominujących w środowisku awangardowym trendów. Inspiracją dla jej powstania były mapy hypsometryczne obrazujące ukształtowanie powierzchni za pomocą płaszczyzn o jednakowej barwie, rozgraniczonych liniami wyznaczającymi wysokość nad poziomem morza. Pracując jako kierownik działu fotomechanicznego w Książnicy Atlasie w Wilnie, Romer wynalazł najpierw technikę służącą do ich reprodukcji (kartochromia), a następnie stosowaną do ich opracowywania izohelię. Autor zainteresował się nią także z perspektywy fotografii. W warstwie wizualnej zastosowanie izohelii wprowadzało do obrazu wyraźny schodkowy podział na kilka płaszczyzn – tonów, których jasność wzrastała stopniowo od czerni do bieli. Poszczególne warstwy były od siebie odgraniczone ciągłymi liniami. Efekt ten uzyskiwano poprzez tworzenie kopii obrazu na kilku materiałach negatywowych o bardzo dużej kontrastowości, które następnie naświetlano przy różnych czasach, a otrzymany diapozytyw poddawano dalszej obróbce. Ostateczny wynik był silnie graficzny, wręcz plakatowy. Romer nie stosował techniki przypadkowo, ale do fotografii, w których jej użycie było uzasadnione. Efekty izohelii okazały się szczególnie efektowne przy ujęciach prezentujących ludzkie ciało oraz portretach i silnych zbliżeniach twarzy, czego dowód stanowi „Portret księdza". Zróżnicowane tonalnie płaszczyzny pozwalały na studiowanie budowy anatomicznej poprzez rozkład światła i cieni, a co za tym idzie, lepsze poznanie właściwości fotografowanego przedmiotu.

Zaproponowanej przez Romera techniki nie należy traktować jako radykalnego odwrotu od „czystej” fotografii i ponownego zwrotu ku zabiegom estetyzującym właściwym piktorializmowi. Proces jest równie obiektywny, co akt fotografowania, oddaje on prawdę o przedmiocie, jednak czyni to w sposób znacznie bardziej syntetyczny. Tak samo jak mapa hipsometryczna zawiera w sobie uogólnione informacje o ukształtowaniu powierzchni ziemi.

Dorota Stolarska-Kultys

Portret wykonany w specjalnej technice, którą Witold Romer opracował w 1931 roku. Poddana jej fotografia przypominała grafikę. Sprawdzała się zwłaszcza przy portretach i fotografiach ludzkiego ciała. Dzieliła obraz na płaszczyzny w różnych tonach. Inspiracją do jej powstania były mapy, na których pokazana jest wysokość nad poziomem morza. Technika ta pozwalała lepiej poznać obiekt, który przedstawiało zdjęcie. Dawała ogólną wiedzę jak rozkłada się na nim światło i cień. Tak jak mapy zawierają ogólne informacje o kształcie terenu.

Dorota Stolarska-Kultys

Informacje o artyście:

Witold Romer był profesorem chemii na Politechnice we Wrocławiu. Zajmował się fotografią eksperymentalną. Od 1931 roku stosował specjalną techniką fotograficzną. Romer nazwał to izohelią. Izohelia pokazuje zaznaczony wyraźnymi granicami obszar tej samej jasności. Najlepiej w tej technice wychodzą fotografie dużych kształtów. Mogą to być zdjęcia głowy, aktu czy chmur. Nie można w tej technice zrobić zdjęcia gęstych drobnych gałązek. 

Ojcem Witolda Romera był Eugeniusz Romer. Eugeniusz Romer był bardzo znanym kartografem. Kartografia to rysowanie map. Niektóre mapy pokazują ukształtowanie powierzchni. Płaszczyzny o jednakowej barwie obwiedzione linią wyznaczały obszar tej samej wysokości. Takie mapy zainspirowały Witolda Romera do stworzenia techniki fotograficznej - izohelii.

Opis dzieła:

Fotografia „Portret księdza” powstała po 1945 roku. Jest wykonana w technice izohelii. Jest to bardzo skomplikowana technika fotograficzna -  wymaga bardzo trudnej pracy chemika. W rezultacie fotografia przypomina dzisiejszą grafikę komputerową.

Małgorzata Wiktorko, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Witold Romer

Tytuł: „Portret księdza”

Wymiary: wysokość 30 cm,  szerokość 24 cm

Technika: fotografia na papierze – izohelia

Rok powstania: po 1945

Praca Romera to pionowa prostokątna czarno-biała fotografia ukazująca półpostać mężczyzny zwróconego w prawo. To portret profilowy na szarym, jednolitym tle. Odbitkę cechuje duży kontrast, partie silnego światła i głębokiego cienia oddzielone są precyzyjną linią. Nie ma tu delikatnych przejść w gradacji szarości. Na zdjęciu można wyróżnić sześć walorów – od bieli po czerni przez 4 odcienie szarości. Sfotografowany mężczyzna to ksiądz ubrany w okrągły kołnierz załamujący się na ramionach i opadający półkolistą peleryną na plecy. Strój pod kołnierzem spowity jest czernią. Plecy mężczyzny zalane są jasnoszarym światłem, podobnie na piersiach układa się jasna podłużna plama. Linia ramion – od stójki wokół szyi aż do barku jest zaznaczona jasną szarością. Tam, gdzie kołnierz opada w dół , wzdłuż ramienia pojawia się ciemnoszara plama zbliżona do trójkąta. Sfotografowany mężczyzna ma  krótkie włosy, odsłaniające wydatne ucho. Twarz jest spokojna, pogodna. Mężczyzna ma zamknięte pełne usta, które lekko wznoszą się w kącikach, powodując uwypuklenie kości policzkowych. Obrysowany najjaśniejszym światłem profil zaczyna się jasną plamą wysokiego czoła, biegnie przez prosty nos, kończy na podbródku. Niuanse gry cieni na policzkach i uchu rozegrane są trzema odcieniami szarości. Najciemniejsza plamą o obrębie twarzy są włosy.

Odbitka wykonana jest techniką izohelii, odkrytej przez Romera w 1931 roku. Izohelia polega na przetworzeniu obrazu, tak, by w efekcie końcowym otrzymać kilka dowolnie wybranych odcieni wyraźnie oddzielonych od siebie jasnością. Wizualnie – efektem końcowym izohelii jest wyraźna, schodkowa zmiana odcieni w obrazie, w odróżnieniu od ciągłej zmiany odcieni w obrazie nieprzetworzonym.

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN