Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

Lekcja to praca wieloelementowa, dla której punkt wyjścia stanowi podręcznik do nauki języka angielskiego Present Day English for Foreign Students autorstwa E. Franka Candlina. Centralnym elementem realizacji jest książka bazująca na pochodzącej z podręcznika scence In the Sitting Room oraz stanowiącym jej ilustrację rysunku. Kozłowski umieszcza oryginalny tekst i grafikę na samym początku, a następnie wykonuje czarno-białą fotografię zainscenizowaną na podstawie ilustracji, którą zamieszcza na kolejnej stronie. Obok niej zapisuje ponownie tekst w nowym układzie, umieszczając zdania jedno pod drugim. Zdjęcie jest następnie powtarzane w całej książce w oryginalnym ujęciu lub kadrowane. Towarzyszą mu poszczególne zdania ze scenki zapisane na różne sposoby, m.in. rozbite na pojedyncze litery wypisane obok siebie lub oddzielone przecinkami, umieszczone w całości w cudzysłowie lub z cudzysłowem zastosowanym przy każdym wyrazie.

Na pracę składa się również czterdzieści jeden plansz kartonowych, na które naklejone zostały pożółkłe kartki w kratkę. Na każdej z nich wykaligrafowano jedno zdanie rozpisane na różne sposoby, w taki sam sposób jak w książce. Również oryginalny tekst, ilustracja oraz fotografia, a także przyświecająca pracy idea: "HYPOTHESIS: ART IS A GAME WITH RULES OF SUBSTITUTION", zostały umieszczone na planszach. Autor zawarł na nich również zestaw dwudziestu dwóch pytań odnoszących się do treści lekcji i zawartych w książce obrazów oraz relacji, w jakie wchodzą zarówno ze sobą, jak i z rzeczywistością.

Praca ma podłoże semantyczne, artysta analizuje w niej środki językowe, przedmioty i znaki oraz ich wzajemne odniesienia, a także ich referencyjność wobec rzeczywistości. W obszar sztuki wprowadza zagadnienie języka. Śledzi proces przenoszenia rządzących nim zasad na rzeczywistość i odwrotnie, dąży do zdefiniowania procesów myślenia. W pracy zawarte są różne sposoby odwzorowania świata, od reprezentacji wizualnych, przez tekst i mowę, aż po myśl. Kozłowski nie przeciwstawia ich sobie, ale ukazuje, w jaki sposób się ze sobą splatają. Zadaje pytania, które umożliwiają mu tropienie aktywności ciała i umysłu.

Twórczość Jarosława Kozłowskiego wyrasta z konceptualizmu, a Lekcja uważana jest za jedno ze sztandarowych dzieł tego nurtu. Praktyka artysty interpretowana bywa jako konceptualizm materialistyczny. Nawet wówczas gdy myśli on o języku, refleksja ta wyraża się poprzez ciało, rzecz czy cielesny performance. „Jeśli zaś zajmuje się ideami, pojęciami, konceptami – to zawsze materializując je radykalnie: ukazując ich splątanie z cielesnością i przedmiotowością” (Luiza Nader, Konceptualizm materialistyczny Jarosława Kozłowskiego, 2015).

Lekcja została po raz pierwszy zaprezentowana w 1973 roku jako performance, który Kozłowski zrealizował w założonej przez siebie Galerii Akumulatory 2. Obecnie jest pokazywana w formie instalacji.

Praca została nabyta do zbiorów Muzeum Sztuki w Łodzi bezpośrednio od artysty.

Dorota Stolarska-Kultys

Praca składa się z wielu elementów. Jej bazą jest podręcznik do nauki języka angielskiego. Część projektu to plansze z tekstem. Są to zdania w języku angielskim. Pochodzą z podręcznika. Na każdej planszy jest jedno zdanie. Jest zapisane kilka razy na różne sposoby. Kolejny element pracy to kartki z pytaniami. Odnoszą się one do fotografii, rysunków i tekstów zawartych w książce. To ona jest najważniejszą częścią realizacji. Punktem wyjścia są dla niej scenka i rysunek z podręcznika. Oryginalny tekst i obrazek znajdują się na samym początku książki. Dalej jest fotografia. Artysta wykonał ją na podstawie obrazka z podręcznika. Obok niej umieszcza tekst scenki. Układa zdania jedno pod drugim. Zdjęcie powtarza się w całej książce. Towarzyszą mu poszczególne zdania ze scenki. Są rozpisane w taki sam sposób jak na planszach. W pracy artystę interesuje język, przedmioty i znaki. Bada ich relacje ze światem.

Dorota Stolarska-Kultys

Jarosław Kozłowski jest artystą konceptualnym. Sztuka konceptualna pokazuje jak artysta zastanawia się. Sztuką staje się sam proces twórczy artysty. „Lekcja” jest dokumentacją rozważań artysty.

Jarosław Kozłowski wybrał z podręcznika do nauki języka angielskiego jedną lekcję.

Był to tekst: „In the Sitting Room” z podręcznika  E. Franka Candlina  „Present Day English for Foreign Students”, cz. I, s.18 -19. W podręczniku jest  tekst i rysunek do tekstu. Kozłowski zrobił fotografię. Do fotografii ustawił ludzi tak, jak na rysunku.

Zastanawiał się, jak rysunek i tekst w podręczniku oraz fotografia odnoszą się do rzeczywistości. Zadał 22 pytania do „Lekcji”. Na przykład rozważał: „Czym jest tekst wobec rzeczywistości / czym jest rzeczywistość wobec tekstu?”. Jarosław Kozłowski rozważa, jak język odnosi się do rzeczywistości.

W dokumentacji  „Lekcji” Jarosław Kozłowski stawia hipotezę: „HYPOTHESIS: ART IS A GAME WITH RULES OF SUBSTITUTION”. Sztuka jest grą, szukaniem zamienników, substytutem wobec rzeczywistości.

Dokumentacją „Lekcji” są zapisy na kartkach papieru, fotografia, performans i książka. W 1972 roku Jarosław Kozłowski opracował teksty „Lekcji”. W 1973 roku zrobił performans w Galerii Akumulatory 2 w Poznaniu. W 1975 roku wydał dokumentacyjną książkę. Dziełem sztuki została instalacja - pokazanie dokumentacji procesu twórczego artysty.

Małgorzata Wiktorko, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Jarosław Kozłowski
Tytuł: „Lekcja”
Rok powstania: 1972
Tworzywo: papier, karton, papier fotograficzny
Wymiary: książka: wysokość 21,5, szerokość 16 cm
41 plansz kartonowych: wysokość 33, szerokość23 cm
5 plansz: wysokość 70, szerokość 60 cm
2 kartki: wysokość 42, szerokość 29,5 cm         
Ze zbiorów Muzeum Sztuki w Łodzi

„Lekcja” to praca wieloelementowa. Kluczowym jest książka bazująca na podręczniku do nauki języka angielskiego “Present Day English for Foreign Students” („Współczesny angielski dla studentów zagranicznych”) autorstwa E. Franka Candlina. Na jednych z pierwszych kart umieszczona jest grafika oraz oryginalny tekst z podręcznika. Rysunek  przedstawia kobietę
i mężczyznę w salonie. Mężczyzna jest na pierwszym planie. Siedzi w fotelu. Trzyma książkę, w ustach ma papierosa. Odwraca się za siebie, w stronę kobiety. Kobieta stoi przy stoliku. Patrzy na mężczyznę. W prawej ręce trzyma długopis. Pod stołem pies zwrócony w prawą stronę. Unosi się nad podłogą. Na ścianie za kobietą cztery  abstrakcyjne obrazki w ramach.
U góry strony tytuł: „Lessson 2”, „In the Sitting Room” („Lekcja 2”, „W salonie”).

Sąsiadujący z rysunkiem tekst po angielsku opisuje w prostych zdaniach to, co na nim przedstawiono. Dalej czarno-biała fotografia zainscenizowana na podstawie ilustracji, obok niej ponownie tekst, ale inaczej zapisany - poszczególne zdania umieszczone jedno pod drugim. Zdjęcie pary w salonie jest następnie powtarzane w całej książce albo w oryginalnym ujęciu albo kadrowane. Towarzyszą mu poszczególne zdania ze scenki opisującej ilustrację. I tak np. gdy mamy fragment zdjęcia przedstawiający samą kobietę, tekst obok dotyczy jej. Są to proste zdania zapisane na różne sposoby m.in. rozbite na pojedyncze litery wypisane obok siebie lub oddzielone przecinkami, umieszczone w całości w cudzysłowie lub z cudzysłowem zastosowanym przy każdym wyrazie.

Na pracę składa się także 41 plansz kartonowych, na które naklejone zostały pożółkłe kartki
w kratkę z odręcznie napisanymi prostymi zdaniami w języku angielskim – analogicznie do książki. Pozostałe elementy to dwie kartki z pytaniami pisanymi na maszynie oraz 5 plansz. Na jednej rysunek z podręcznika, na drugiej inscenizowana fotografia, na trzeciej tekst jednej
z lekcji, na czwartej-pytania, na piątej napisane na środku: "HYPOTHESIS: ART IS A GAME WITH RULES OF SUBSTITUTION”. Pytania odnoszą się do treści lekcji i zawartych w książce obrazów oraz  relacji, w jakie wchodzą zarówno ze sobą, jak i z rzeczywistością. Do pracy dołączona kartka ze sposobem eksponowania.  

Jarosław Kozłowski to artysta związany z konceptualizmem -  nurtem w sztuce, w którym idea oraz proces twórczy są ważniejsze niż realizacja dzieła. W latach 70. tworzył prace oparte na grach językowych, analizował środki językowe, wzajemne relacje między znakiem, przedmiotem, tekstem, mową.

Katarzyna Kończal, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN