Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

Plakat zrealizowany w technice litografii przedstawia uskrzydloną istotę o uśmiechniętej ludzkiej twarzy. Postać wskazuje na napis informujący o „I Wystawie Ekspresjonistów Polskich i malowideł podhalańskich na szkle”. W warstwie estetycznej kompozycji widoczne są wpływy ekspresjonizmu oraz kubistyczne zgeometryzowanie form. Zapowiadana przez plakat wystawa odbyła się 14 listopada 1917 roku w siedzibie Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie i jest uważana za pierwszą wystawę sztuki awangardowej w Polsce.

Na ekspozycji zaprezentowano prace osiemnastu artystów. Obok autora plakatu, Tytusa Czyżewskiego, byli to m.in. Zbigniew i Andrzej Pronaszkowie, Leon Chwistek, Henryk Gotlib, Tymon Niesiołowski i Stanisław Ignacy Witkiewicz. Przy okazji wystawy została ogłoszona programowa deklaracja ugrupowania Ekspresjoniści Polscy (od 1919 roku formiści), założonego przez Czyżewskiego i braci Pronaszków. W zaprezentowanym wówczas eseju Zbigniewa Pronaszki znalazła się deklaracja, że najważniejszą kwestią dla sztuk plastycznych jest autonomia artystyczna formy, a celem malarstwa odejście od naturalizmu i realizmu na rzecz powrotu do obrazu. Zrzeszeni w stowarzyszeniu artyści nawiązywali do współczesnych im tendencji sztuki europejskiej, szczególnie do kubizmu, futuryzmu i ekspresjonizmu, upraszczając i geometryzując formy czy budując kompozycję w oparciu o rytmy i silnie dynamizujące ją kontrasty. Jednocześnie, jako spadkobiercom Młodej Polski, a także w związku z burzliwymi losami Polski w czasie I wojny światowej, istotna była dla nich idea znalezienia stylu narodowego. Te poszukiwania przejawiały się w czerpaniu inspiracji z polskiej tradycji romantycznej i sztuki ludowej. Formiści odrzucali jednak charakterystyczną dla młodopolskich twórców dekoracyjność na rzecz nowych środków wyrazu i dążyli do wypracowania formuły dla narodowej polskiej sztuki, która byłaby zgodna z kanonami sztuki nowoczesnej. Z tego względu na I wystawie Ekspresjonistów Polskich obok awangardowej twórczości znalazła się również znacząca reprezentacja malowideł podhalańskich na szkle.

Tytus Czyżewski brał udział później w kolejnych wystawach ugrupowania, które odbywały się w Warszawie, Lwowie i Poznaniu.

Dorota Stolarska-Kultys

Plakat przedstawia uskrzydlone stworzenie. Ma ono uśmiechniętą ludzką twarz. Postać wskazuje na napis informujący o wystawie. Miała ona miejsce 14 listopada 1917 roku w siedzibie Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie. Z wydarzeniem tym wiąże się początek awangardy artystycznej w Polsce.

Dorota Stolarska-Kultys

Informacje o artyście i jego twórczości:

Tytus Czyżewski był malarzem. W 1917 roku był współzałożycielem ugrupowania  Ekspresjonistów Polskich. W 1919 ta grupa polskich artystów zmieniła nazwę na Formiści. Przedstawiciele formizmu inspirowali się awangardowymi kierunkami w sztuce: kubizmem, ekspresjonizmem, futuryzmem, a także sztuką ludową. Tytus Czyżewski podziwiał uproszczenia kształtów i powtarzające się rytmicznie układy form w podhalańskim malarstwie na szkle.

Opis dzieła:

14 listopada 1917 roku w siedzibie Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie odbyła się pierwsza wystawa sztuki awangardowej w Polsce. Na wystawie pokazano m. in. prace Tytusa Czyżewskiego, Zbigniewa i Andrzeja Pronaszków, Leona Chwistka i Stanisława Ignacego Witkiewicza. Formiści upraszczali i geometryzowali. Posługiwali się kontrastami i deformacją. Tytus Czyżewski zrobił plakat do wystawy. Na plakacie przedstawiona jest ekspresjonistycznie zdeformowana postać. Dziwaczna postać szczerzy szpiczaste, ostre zęby. Głowa postaci przypomina głowę owada. Tułów postaci w kamizelce na guziki przypomina odwłok owada. Ostro zakończonym skrzydłem stwór pokazuje tytuł wystawy. Zamiast odnóży postać ma zwoje rulonów. Postać może wywoływać przerażenie i niepokój. Tytus Czyżewski chciał zaszokować i zainteresować przyszłych widzów wystawy. Na wystawie obok obrazów profesjonalnych artystów pokazano malowidła na szkle podhalańskich artystów ludowych.

Małgorzata Wiktorko, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Tytus Czyżewski

Tytuł: „Plakat I Wystawy Ekspresjonistów”

Wymiary: wysokość 45 cm,  szerokość 58,5 cm

Technika: litografia

Rok powstania: 1917

Praca Tytusa Czyżewskiego to pionowa, czarno-biała grafika. Jest to plakat, zakomponowany w dwóch nierównych kolumnach. Lewą wypełnia prawie w całości antropomorficzna postać ujęta profilem, zwrócona do środka. Prawą tworzą litery, wypisane odręcznie wersalikami i pisanką. Kompozycja jest obwieziona odręczną, prostokątną ramą. Całość jest zrealizowana swobodną, ekspresyjną kreską.

Postać po lewej stronie stoi. Głowa to owadzia maska wysokości jednej czwartej postaci. Jest pokazana z profilu, zwrócona do środka i mocno pochylona w dół. Najwyżej jest umiejscowiona zgeometryzowana ślimacznica ucha. Poniżej szeroko otwarte migdałowate oko i rozchylona szczęka wypełniona trójkątnymi zębami. Sklepienie czaszki przechodzi w strome czoło i gładki owal twarzy. Górne kończyny mają formę skrzydeł wysokości trzech czwartych postaci. Zgeometryzowane pióra skrzydła po lewej stronie układają się w pionowe falbany; końce lotek są zwrócone do środka pracy. Prawe skrzydło jest niewidoczne. Baniasty korpus ma wielkość głowy. Opina go pancerz kamizelki z widocznymi czterema guzikami w dwóch rzędach Podstawę postaci tworzy ogon sformowany z trzech rozszerzających się ku dołowi rulonów. Za figurą widnieje wieloelementowa bryła. U dołu z lewej strony odbity litograficznie podpis „rys. Tytus Czyżewski”.

Tekst w prawej kolumnie tworzą odręczne litery stawiane przy pomocy oddzielnych kresek. Wyraźnie widać to w kształcie stylizowanej litery „W”, którą tworzą cztery odcinki, przecinające się u dołu w trzech czwartych wysokości. Tekst podzielono na wersy z liter o różnym charakterze, wysokościach, szerokościach i odstępach między nimi. Fragmenty pojedynczych liter nachodzą na przedstawienie z lewej strony:

Średnia wielkość, duży odstęp, wersaliki: „W PAŁACU / TOW. SZTUK / PIĘKNYCH”. Mała wielkość, mały odstęp, wersaliki: „PLAC SZCZEPAŃSKI / IV”. Interlinia. Duża wielkość, mały odstęp, wersaliki: „I. / WYSTAWA / EXPRESSYONISTÓW”. Średnia wielkość, duży odstęp, wersaliki: „POLSKICH”. Średnia wielkość, duży odstęp, pisanka: „i malowideł podhalańskich”. Mała wielkość, duży odstęp, pisanka: „na szkle”. Średnia wielkość, duży odstęp, wersaliki: „LISTOPAD 1917.”. Interlinia. Wers mocno wcięty w lewą kolumnę, mała wielkość, średni odstęp, wersaliki: „WSTĘP NA VERNISSAGE W NIEDZIELĘ 4.XI. / 1. KORONĘ.”

Tytus Czyżewski był członkiem grupy zrzeszonej w 1917 r. jako Ekspresjoniści polscy. Artyści ci odnajdywali w samorodnej sztuce ludowej z rejonu Podhala inspiracje dla narodowego stylu polskiego. Łączyli ją z dokonaniami awangardy: kubizmem, ekspresjonizmem i futuryzmem. W 1919 r. grupa przyjęła nazwę Formiści.

Leszek Karczewski, Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN