Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

Zaprojektowane przez Władysława Strzemińskiego dwie „Kompozycje przestrzenne” powstały z myślą o wnętrzu Sali Neoplastycznej. Zostały zbudowane z listew o przekroju kwadratowym i czworobocznych płaszczyzn w całości pokrytych polichromią i utrzymanych w czystych kolorach podstawowych: czerwonym, niebieskim i żółtym oraz w „niekolorach”, czyli białym, czarnym i szarym. Kompozycje nawiązują do zestawu mebli, które artysta zrealizował na potrzeby ekspozycji. Pomimo abstrakcyjnej formy, można w nich zobaczyć modele stoisk wystawienniczych znane z rysunków, które również znajdują się w kolekcji Muzeum Sztuki w Łodzi.

Władysław Strzemiński zainteresował się działaniami z zakresu projektowania pod koniec lat 20. XX wieku w ramach współpracy z grupą Praesens, zrzeszającą awangardowych artystów i architektów. Wraz z architektem Szymonem Syrkusem opracował wówczas projekt salonu futer oraz zaangażował się razem z żoną, Katarzyną Kobro, w realizację pawilonów wystawienniczych dla Ministerstwa Skarbu i Monopolu Państwowego na Powszechną Wystawę Krajową w Poznaniu. W 1930 roku wykonał projekt Willi dla Juliana Przybosia, który łączył w sobie idee neoplastycyzmu z autorską koncepcją artysty, zakładającą kształtowanie przestrzeni za pomocą płaszczyzn zakomponowanych względem siebie wedle stałej proporcji. Metoda ta opisana została w książce „Kompozycja przestrzeni. Obliczenia rytmu czasoprzestrzennego", wydanej przez Strzemińskiego i Kobro w 1931 roku. Wychodząc od zagadnień związanych z rzeźbą i uwzględniając jej relację z przestrzenią i widzem, który w niej istnieje oraz działa, koncepcja ta opierała się na założeniu, że istotą rzeźby powinno być odpowiednie opracowanie rytmu łączące poszczególne składowe kompozycji istniejące w formie płaszczyzn. Rytm oparty o stałą proporcję matematyczną miał scalać obiekt w organiczną całość, równoważąc elementy przestrzenne i ich działanie w czasie. Istotną rolę w koncepcji zajmował kolor, zwłaszcza kolory podstawowe (czerwony, niebieski i żółty) oraz „niekolory”, które „rozbijały bryłę” tworząc wrażenie jej jedności z przestrzenią. Autorzy przenieśli te założenia także na sztuki użytkowe, w tym na architekturę, w której do powyższych zasad dołączyły także zagadnienia funkcjonalności, takie jak technologia czy materiał. W „Kompozycji przestrzeni" Kobro i Strzemiński pisali: „(...) architektura wymaga całkowitego związku: rozmieszczenia rzeczy utylitarnych, wynalazków konstrukcyjnych, jakości barwy i kierunku kształtów, które same unoszą i kierują rytmem człowieka w architekturze”. Idee artystów dotyczące architektury odwołują się do funkcjonalizmu, jednak tym, co ich interesuje nie jest praktyczna funkcja przedmiotu lub budynku, ale fenomenologia przestrzeni. Strzemiński poddaje analizie możliwe do zaobserwowania w funkcjonowaniu człowieka ruch i rytm, które mogą być odpowiednio organizowane przez architekturę. Jak pisał w 1931 roku jej celem jest „być regulatorem rytmu życia społecznego i indywidualnego” (W. Strzemiński, „Zasady nowej architektury", Linia 1931, nr 3). Koncepcja ta znalazła swoje odbicie w projekcie Sali Neoplastycznej i zrealizowanych przez Strzemińskiego kompozycjach przestrzennych, które wraz z innymi elementami przestrzeni uczestniczą razem z widzem w kreacji Gesamstkunstwerku – dzieła totalnego.

Myśl Strzemińskiego i Kobro bliska jest postawom reprezentowanym przez twórców z kręgu holenderskiego De Stijl. W książce „Kompozycja przestrzeni. Obliczenia rytmu czasoprzestrzennego" autorzy odwołują się między innymi do projektów Theo van Doesburga – malarza i jednego z pionierów architektury modernistycznej. Stanowiły one punkt odniesienia dla koncepcji rzeźby unistycznej, a później także dla nowoczesnej architektury i sztuki użytkowej. Strzemiński i Kobro, doceniając wkład artystów z grupy De Stijl w rozwój sztuki, podjęli się jego redefinicji i wzbogacenia o własne przemyślenia, odnoszące się do funkcjonalizmu.     

Dorota Stolarska-Kultys

Omawiane obiekty powstały z myślą o jednej z sal w Muzeum Sztuki. Była to Sala Neoplastyczna. Znajdowały się w niej też meble stworzone przez Władysława Strzemińskiego. Artysta zajmował się projektowaniem od czasów przedwojennych. W swoich działaniach opierał się o własną koncepcję. Opisał ją wraz z żoną w 1931 roku. Punkt wyjścia stanowiła dla niej rzeźba. Później znalazła zastosowanie także w sztuce użytkowej i architekturze. Istotnym elementem koncepcji była relacje obiektu z miejscem i użytkownikiem. Ważną rolę odgrywał rytm. Rytm powstaje przez umieszczenie poszczególnych elementów w odpowiednich miejscach. Pomocne są też kolory. Strzemiński stosował podstawowe: czerwony, żółty, niebieski oraz szary, czarny i biały.  Kolory „rozbijają” bryłę. Tworzą wrażenie jej jedności z przestrzenią.

Dorota Stolarska-Kultys

Władysław Strzemiński był malarzem i rysownikiem. Projektował też meble i rzeźbił. Rzeźby swoje nazwał „Kompozycjami przestrzennymi”. Składają się z pionowych i poziomych elementów. Zrobione są z pomalowanego drewna. Są kwadratowe lub prostokątne. Wyglądają, jak ramy do obrazów. Artysta ustawił je pionowo i poziomo. Do kilku ram wstawił kolorowe płaszczyzny z drewna. Tak powstała rzeźba. Można na niej siadać, jak na ławce w parku.  

Maciej Cholewiński, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Władysław Strzemiński

Tytuł: „Kompozycja przestrzenna (1)” – ekspozytor

Wymiary: wysokość 67,5 cm, szerokość 149,5 cm, głębokość 100 cm

Technika: klejenie, obróbka drewna, malowanie (drewno, farba olejna)

Rok powstania: około 1948 roku

„Kompozycja przestrzenna” Władysława Strzemińskiego to duża forma złożona z trójwymiarowego ażurowego stelaża w kolorze szarym i dwóch prostokątnych płaszczyzn – mniejszej czerwonej i większej żółtej, przyczepionych poziomo do niego.

Stelaże to przecinające się w przestrzeni pod kątem prostym prostokątne poziome ramy. Wzdłuż najdłuższej ramy (67 cm wysokość x 150 cm szerokość), stojącej na dłuższym boku, na wysokości 27 cm przymocowana jest poziomo żółta płaszczyzna. Deska ze sklejki ma grubość 3 centymetrów. Z największą ramą krzyżuje się drugi stelaż – prostokątna rama (67 cm wysokość x 100 cm długość), stojąca na dłuższej krawędzi. Do tej ramy przymocowana jest na wysokości 27 centymetrów pozioma czerwona płaszczyzna, zajmująca połowę długości ramy. Obie poziome płaszczyzny są oparte o trzecią ramę, która przecina dwie skrzyżowane stojące ramy w trzeciej płaszczyźnie (szerokość 150 cm x głębokość 100 cm).

 „Kompozycja przestrzenna” Strzemińskiego była zaprojektowana zgodnie z zasadami neoplastycyzmu, rozwiniętego w trójwymiarze. Kolorystyka ograniczona jest do szarości stelażu i czerwieni i żółcieni płyt – półek.

Władysław Strzemiński projektował w drugiej połowie lat 40. XX wieku prototypy ekspozytorów do witryn sklepowych. Było to zgodne z pracą dydaktyczną, którą realizował w szkołach zawodowych oraz jego pracą zawodową w okresie powojennym.

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN