Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

Odbitki graficzne „Bez tytułu" oraz „Bez tytułu (negativo-positivo)" pochodzą z okresu największej aktywności Getulio Alvianiego. W 1959 roku artysta zainteresował się problemami dotyczącymi percepcji wzrokowej i zrealizował pierwsze prace graficzne podejmujące badania nad tym tematem. Na początku lat 60. zetknął się z czołowymi przedstawicielami konstruktywizmu, których idee wywarły znaczący wpływ na kształt jego artystycznych zainteresowań. Byli wśród nich niemiecki architekt Konrad Wachsmann i związany z Bauhausem artysta i teoretyk Josef Albers. Alviani zaczerpnął od nich nie tylko zainteresowania światem „konstrukcji”, które jak sam przyznawał, towarzyszyło mu od najmłodszych lat, ale przede wszystkim przekonanie dotyczące ścisłego powiązania sztuki z życiem. Zdaniem Alvianiego, twórczość artystyczna powinna nosić znamiona nauki, być obiektywna i poddawać się matematycznej sprawdzalności.

Jego poszukiwania w obszarze wizualizmu rozwinęły się najsilniej około 1962 roku. Powstały wówczas liczne czarno-białe serigrafie w większości oparte o układy linii gęstniejących i rzednących w sposób harmonijny wedle przyjętej zasady. Do sztandarowych przykładów prac z tego okresu należą obie omawiane odbitki. W grafice „Bez tytułu" poziome linie o zmiennej grubości tworzą zarys kwadratu, a zwężając się w kierunku krawędzi wywołują iluzję ruchu i pulsowania. Podobnie w drugiej, zbudowanej z dwóch tworzących kwadrat prostokątów. W jednym z nich linie rozszerzają się ku centrum figury, a w drugim ku krawędziom. Artysta wzbogacił serigrafię o fascynujące go zagadnienie pozytywu i negatywu. To motyw który będzie obecny także w jego późniejszych realizacjach.

Grając z psychofizjologicznymi właściwościami widzenia, Alviani budował swoje prace w oparciu o iluzje optyczne, wywołujące wrażenie pulsacji, ruchu i falowania. Uczyniło go to jednym z czołowych przedstawicieli op-artu. Zabiegi optyczne stosował nie tylko w grafikach, ale także w malarstwie, kompozycjach reliefowych i rzeźbie. Zgodnie z zaczerpniętą z Bauhausu i konstruktywizmu ideą dotyczącą praktycznego zastosowania sztuki, rysunki do serigrafii posłużyły mu z czasem także jako punkt wyjścia dla projektów z obszaru mody. Antycypując sztukę optyczną, Alviani w 1964 roku zaprojektował wzory na tkaninach dla włoskiej projektantki Germany Marucelli. Podobnie jak w pracach graficznych, tkaniny pokryte zostały liniami o zróżnicowanym zagęszczeniu, czyniąc powierzchnie migotliwymi i drażniącymi dla oka. Wykonane z nich projekty podkreślały lub deformowały sylwetkę, a szczególną rolę w jej kształtowaniu odegrał zastosowany na tkaninach znany z serigrafii motyw pozytywu i negatywu. Efekt wzmacniało dodatkowo wykorzystanie plis, które podczas ruchu tworzyły ulotne, zmieniające się układy. Oprócz tkanin Getulio Alviani zaprojektował także kolekcję biżuterii nawiązującą do prac z serii „Linee luce" – obiektów wykonanych z naklejanej na płyty laminatowe blachy aluminiowej o specjalnie opracowanej powierzchni.

Dorota Stolarska-Kultys

Grafiki to klasyczny przykład prac w stylu op-art. Jest to kierunek w sztuce, który posługuje się wrażeniem wzrokowym. Oszukuje ludzkie oko. W 1959 roku Getulio Alviani zainteresował się problemami dotyczącymi wzroku. Od tego momentu badał ten temat w swoich pracach. Budował kompozycje za pomocą linii. Wykorzystywał ich różnorodną grubość. W ten sposób powstawały układy, które jakby pulsowały. Było to jedynie wrażenie.

Informacje o artyście:

1. Getulio Alviani był grafikiem i projektantem.

2. Projektował m.in. tkaniny, przedmioty codziennego użytku, biżuterię, wnętrza mieszkalne i meble.

3. Interesował się układami linii. Linie mogą być umieszczone gęsto lub rzadko. Linie mogą być grubsze lub cieńsze. Alviani tak układał linie, aby stwarzały iluzję ruchu.

4. Alviani był przedstawicielem op-artu. Kierunek ten powstał w latach 60. XX wieku. Op-art, czyli sztuka optyczna, używa układu linii, aby stworzyć wrażenie złudzenia pulsowania, ruchu i falowania.

5. Zaprojektował charakterystyczne meble: np. na na czarnym blacie okrągłych stolików malował różne figury geometryczne. Najczęściej były to pięciokątne lub sześciokątne figury w kolorach podstawowych. Wzdłuż krawędzi namalowanych figur przebiegały łączenia. Dzięki łączeniom można było złożyć stół. Blat okrągłego stolika mógł zmienić się na pięciokątny.

6. W 1964 roku zaprojektował tkaniny dla włoskiej projektantki mody Germany Marucelli. Tkaniny miały wzór w linie, umieszczona rzadko lub gęsto. Plisowane spódnice podczas ruchu modelki tworzyły zmieniające się układy linii.

7. Projektowana biżuteria nawiązywała do jego prac z serii „Linee luce”. Były to prace zrobione z połyskliwej blachy aluminiowej, która różnie odbijała światło.

8. Bardzo cenił artystę i teoretyka Josefa Albersa. Josef Albers zrobił cykl prac „Homage to the Square”. W latach 20. XX wieku Albers pełnił funkcję artysty – mistrza  (Formmeister ) w Bauhausie.  Bauhaus był szkołą twórczego projektowania.

9. W 1981 roku Getulio Alviani zaczął kierować Muzeum Sztuki Nowoczesnej Fondacio Soto w Ciudad Bolivar, w Wenezueli. Alviani pokazuje w nim sztukę konstruktywistyczną i wizualną. Sztukę dla której ważny jest układ linii, struktura  kształtów i zmieniające się światło.

Opis dzieła:

Pierwsza praca „Bez tytułu” to poziome linie różnej grubości. Linie układają się w kwadrat. Linie najbliżej środka są stopniowo coraz grubsze. Druga praca „Bez tytułu (negativo-positivo)” zbudowana jest z dwóch połączonych prostokątów. Razem prostokąty tworzą kwadrat. W jednym prostokącie linie rozszerzają się ku centrum figury. W drugim prostokącie linie rozszerzają się ku krawędziom. Jeden prostokąt jest jakby negatywem drugiego prostokąta.

Małgorzata Wiktorko, Agnieszka Wojciechowska -Sej, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Artysta: Getulio Alviani

Tytuł: „Bez tytułu” i „Bez tytułu" [„Negativo-positivo"]

Data: nie datowany; 1962 - 1984

Technika: serigrafia, papier, farba graficzna

Wymiary całości: szerokość 44,9 cm,  wysokość 46,3 cm; wysokość 67,8 cm, szerokość 67,8 cm

Prace graficzne są monochromatyczne, operują tylko czernią farby i bielą papieru. Konstruują one kształty z linii i grają z percepcją widza, są iluzjonistyczne.

Pierwsza z nich, „Bez tytułu”, stanowi poziome, równoległe linie o zmieniającej się grubości, ułożone w jednakowych odległościach od siebie. Znajdują się one w obrysie niewidzialnego kształtu zbliżonego do kwadratu, który zostawia wąskie marginesy po bokach i grubsze u góry i u dołu arkusza o kształcie pionowego prostokąta. Linie pogrubiają się począwszy od ich środka wraz ze zbliżaniem się do centrum arkusza. W ten sposób największe zgrubienie wypada na środku centralnych pasów. Pogrubienia tworzą złudzenie wibrowania linii, patrząc na skrajne partie pracy odnosi się wrażenie, że w centrum tworzy się wybrzuszenie.

Druga odbitka, „Bez tytułu" [„Negativo-positivo"], operuje konceptem negatywu i pozytywu. Ma kształt pionowego prostokąta, integralną częścią grafiki jest kilkucentymetrowa ramka podzielona pionowo na dwie równe części, której lewa strona ma barwę bieli papieru, a prawa czerni farby drukarskiej. Wewnątrz ramy przestrzeń również została podzielona w pionie na dwa identyczne prostokąty. W obu prostokątach znajdują się poziome, równoległe, czarne linie w regularnych odległościach od siebie. Linie w lewym prostokącie zmieniają swoją grubość zwężając się począwszy od środkowej ku skrajnej. Dzięki temu środek jest najgęściej wypełniony czernią, a górna i dolna partia prostokąta są niemal białe. W prawym prostokącie zastosowano odwrotny system – linie zwężają się od górnej i dolnej ku środkowej, co sprawia, że środek wydaje się biały, a krawędzie czarne. Powtórnie praca operuje iluzjonistycznymi funkcjami zestawienia czerni i bieli w różnych wariantach.

Getulio Alviani (urodzony 1939 – zmarł w 2018) w swojej twórczości skupiał się na konstrukcjach z prostych form, linii, kształtów, odcinków i ich relacji. Był również teoretykiem, który realizował się na polu tekstów o sztuce konkretnej – opierającej się na obiektywizmie i matematycznej poprawności. W swoich pracach poszukuje reguł, właściwych proporcji, eksperymentuje z kontrastami między kolorami i łączy sztukę z nauką. Jego prace charakteryzuje formalna dyscyplina, zaczerpnięta z nurtu konstruktywizmu.

Wojciech Grum, Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN