Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

„Omikron rho" to konstrukcja przestrzenna wykonana z czerwonego płótna wypełnionego pierzem i usztywnionego drewnianymi listwami wszytymi w tkaninę. Kompozycja zalicza się do grupy prac określanych przez Bożenę Kowalską, krytyczkę i autorkę monografii Opałki, „poduszkowcami” i „zasłonami”. Mimo miękkiej formy, przypominającej nieco pikowaną kołdrę, praca została skomponowana w sposób precyzyjny i przemyślany. Stanowi wyraz koncepcji, w której istotną rolę ogrywają zasady geometrii. Uwagę zwracają przede wszystkim rygorystyczne poziome podziały wprowadzone za pomocą listewek. Mimo że „Omikron rho" nie należy do najbardziej typowych realizacji artysty, podejmuje wątki, które są obecne także w innych jego pracach z tego okresu.

Skupienie na budowaniu poziomych rytmów za pomocą akcentów plastycznych jest tematem obrazów fakturalnych z serii „Alfabet grecki". Prace z tego cyklu oznaczone są kolejnymi greckimi literami (np. „Omikron-Tau" znajdujący się w zbiorach Muzeum Sztuki w Łodzi). Płaszczyzny obrazów mają charakter reliefowy, tworzą je pasy powstałe przy użyciu szerokiej szpachli. Nawiązując do koncepcji unizmu Władysława Strzemińskiego, Opałka dąży do pokrycia obrazu równomiernie rozłożonymi elementami plastycznymi. W „Omikron rho" działanie to zostaje przeniesione na formę przestrzenną. Wykorzystanie jednobarwnej matowej tkaniny pozwala na zaobserwowanie gry świateł i cieni. Kiedy światła ślizgają się po powierzchni wypełnionej listwami, cień powstaje w załomach materiału. Miękka konstrukcja umożliwia zmienność układów zależną od umiejscowienia listewek.

Omawiana tu realizacja nawiązuje do cyklu obrazów „Alfabet grecki" także tytułem – „omikron” to piętnasta litera greckiego alfabetu oznaczająca samogłoskę „o krótkie”, „rho” jest siedemnastą literą. Praca została nabyta do zbiorów Muzeum Sztuki w Łodzi bezpośrednio od artysty.

Dorota Stolarska-Kultys

„Omikron rho" to praca zrobiona z czerwonego płótna. Jest ono wypełnione pierzem. Forma przypomina pikowaną kołdrę. W tkaninę zostały wszyte drewniane listwy, które wprowadzają poziome podziały. Tak powstaje rytm. To główny temat pracy. Jest obecny także w innych obrazach malowanych przez Opałkę. Aby uzyskać rytm, artysta posługuje się jedynie kształtem i kolorem. Tytuł pracy to dwie litery greckiego alfabetu. 

Dorota Stolarska-Kultys

Opis dzieła:

W latach sześćdziesiątych XX wieku Roman Opałka zwracał uwagę na fakturę obrazu. Faktura to grubość farby na płótnie.

Praca Romana Opałki „Omikron rho” zrobiona jest z czerwonej bawełny o gęstym splocie, z wyraźną fakturą. Tkanina jest lekko woskowana. Zapobiega to wydostawaniu się na zewnątrz puchu czy pierza. Jest to specjalny materiał wsypowy na poduszki i kołdry.

Praca składa się z pozszywanych, poziomych pasów.  Pasy są różnej szerokości. W szerszych jest pierze, w węższych -  drewniane, płaskie listewki. Opałka zestawił wypukłe, szerokie i miękkie pasy z pasami wąskimi i twardymi. To też jest gra z fakturą.

Tytuł pracy „Omikron Rho” odwołuje się do greckiego alfabetu. Omikron to piętnasta litera greckiego alfabetu. Omikron oznacza samogłoskę „o krótkie”. Rho to siedemnasta litera greckiego alfabetu. W fizyce Rho oznacza gęstość.  

Roman Opałka często oznaczał swoje prace z cyklu Poduszkowce literami greckiego alfabetu.

Małgorzata Wiktorko, Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Roman Opałka

Tytuł: „Omikron rho”

Wymiary: wysokość 166 cm, szerokość w najszerszym miejscu 169 cm, w najwęższym miejscu 146 cm.

Technika: technika własna- konstrukcja przestrzenna wykonana z czerwonego płótna wypełnionego pierzem i usztywnionego drewnianymi listwami różnej długości wszytymi w tkaninę.

Rok powstania: 1967

Praca „Omikron rho” Romana Opałki to konstrukcja przestrzenna, uszyta z czerwonej tkaniny, której zwykle używa się szyjąc kołdry i pierzyny, tak zwanego wsypu. Praca ma kształt zbliżony do pionowego prostokąta. Składa się ze zszytych ze sobą pięciu poziomych pasów nierównej szerokości – naprzemiennie szerszych (169 centymetrów) i węższych (146 centymetrów) w rytmie: szerszy, węższy, szerszy, węższy, szerszy. Praca jest symetryczna względem osi pionowej, jej pionowe krawędzie to linia łamana pod kątem prostym. Wysokość pasów także nieznacznie się różni – najwyższy jest szeroki pas środkowy (50 cm) , najniższe są pasy wąskie (30 cm). 

Każdy z szerszych i węższych pasów jest wewnętrznie podzielony na poziome pasy,  z których niektóre wypełnione są pierzem i upodabniają się do długiej poduszki, inne to tunele, do których wpuszczone są drewniane listewki stabilizujące kompozycję. Choć powierzchnia pracy to jednolity materiał, zmiana wypełnienia poszczególnych fragmentów sprawia, że dynamicznie zmienia się wygląd pasów naprzemiennie naprężonych listewkami i wypukłych od wypchania miękkimi piórami. 

Roman Opałka w latach 50-tych i 60-tych malował monochromatyczne, fakturowe obrazy w duchu malarstwa materii i tytułował kolejnymi literami alfabetu greckiego. Były to prace, w których Opałka grubo nałożoną farbę modelował szerokimi szpachlami w układy pasowe lub geometryczne rytmy. Praca „Omikron Rho” z 1967 roku wydaję się być unikatowym eksperymentem artysty, w którym reliefowo modelowaną farbę zastąpił konstruowaną trójwymiarowo tkaniną, zachowując kompozycję pasową. Tytuł także jest konsekwentną kontynuacja konceptu z lat wcześniejszych – "omikron" to piętnasta, "rho" – siedemnasta litera greckiego alfabetu.  

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN