Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

„Mały globus (nieba i ziemi)" to przedmiot gotowy – fabrycznie wykonany globus szkolny, w którym jedynie model kuli ziemskiej poddany został artystycznej interwencji. Powierzchnia półkuli południowej pomalowana została na kolor niebieski i wcina się z czterech stron (jak kwadrat) w pomalowaną na czerwono powierzchnię półkuli północnej. 

Obiekt należy do serii dzieł artysty odwołujących się do chińskiej symboliki. Nawiązuje też do problemu postawionego w tytule, powstałego rok później, obrazu „Jeżeli czerwone, okrągłe i męskie to niebo, a niebieskie kwadratowe i żeńskie to ziemia" (1999).

W połowie lat 80. Dłużniewski zainteresował się relacją słowa i znaku plastycznego, stworzył wówczas swoją własną kodyfikację barwną rodzajów gramatycznych. Kolor czerwony łączył z tym, co męskie, niebieski z tym, co żeńskie, a zielony z tym, co nijakie. System ten stosował w realizacjach przestrzennych i obrazach. Do najbardziej charakterystycznych należały obrazy tekstowe, w których dominantę stanowiły słowa i barwa. Praca „Jeżeli czerwone, okrągłe i męskie to niebo, a niebieskie kwadratowe i żeńskie to ziemia" to jeden z tego typu obrazów. Można powiedzieć, że zostało w nim wyrażone to, o czym w sposób bardziej metaforyczny mówi powstały wcześniej „Mały globus".

W omawianym obiekcie pomalowana na niebiesko półkula południowa symbolizuje to, co kobiece, półkula północna to co męskie. Obie części, chociaż reprezentują przeciwstawne porządki uzupełniają się jak Yin i Yang. Odwołanie do wywodzącej się z filozofii chińskiej koncepcji wzajemnie oddziałujących na siebie sił znajduje też odbicie w kolorystyce – barwą łączoną z Yang jest czerwień, kolorem najbliżej Yin jest niebieski. Yang to także niebo, w którym zawiera się pierwiastek męski, Yin to natomiast żeński aspekt natury. W pracy „Mały globus" autor zawarł więc również opozycję niebo – ziemia, obecną także w innych jego realizacjach. Praca została podarowana Muzeum Sztuki w Łodzi przez artystę.  

Dorota Stolarska-Kultys

„Mały globus" to zwykły szkolny globus. Artysta zmienił jego kolory. Część dolna jest niebieska, część górna czerwona. W pracach Dłużniewskiego kolory łączą się z rodzajami w języku. Czerwony odpowiada męskiemu, a niebieski żeńskiemu. Praca odwołuje się też do chińskiej filozofii. Dwie części globusa należą do różnych światów - kobiecego i męskiego. Uzupełniają się jednak jak Yin i Yang (dwie siły z filozofii chińskiej).

Dorota Stolarska-Kultys

Informacje o artyście i jego twórczości:

Andrzej Dłużniewski robił instalacje. W 1977 roku artysta miał wypadek samochodowy i stracił wzrok. W tworzeniu pomagała mu żona Emilia Małgorzata, syn Kajetan i zaprzyjaźniony dawny student Maciej Sawicki.

Opis dzieła:

Praca „Mały globus (nieba i ziemi)” powstała w 1998. Artysta wykorzystał mały szkolny globus. Pomalował go na dwa kolory: czerwony i niebieski. Dłużniewski przypisał kolorom znaczenia. Kolor czerwony oznaczał to, co męskie. Kolor niebieski oznaczał to, co żeńskie. Na górze globusa jest kolor czerwony. Na dole kolor niebieski. Te dwa kolory nie są rozdzielone równą prostą linią. Granica między kolorami tworzy wybrzuszenia i zagłębienia.

Dłużniewski odwołuje się do chińskiej zasady łączenia przeciwieństw Yin i Yang. Yang oznacza to, co męskie, niebo i kolor czerwony. Yin oznacza to, co żeńskie, ziemię i kolor niebieski.  Oba te kolory są kontrastowe, ale uzupełniają się wzajemnie. Tak jak „niebo” opisujemy w kontraście do „ziemi”, a „ziemię” w opozycji do „nieba”. Jedno nie może istnieć bez drugiego.

Małgorzata Wiktorko, Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Andrzej Dłużniewski

Tytuł: „Mały globus”

Wymiary: wysokość 40 cm,  śr. 15 cm

Technika: własna, przedmiot gotowy - mały szkolny globus pomalowany czerwoną i niebieską farbą, osadzony na okrągłej stopce za pomocą długiego pręta.

Rok powstania: 1998

„Mały globus” Andrzeja Dłużniewskiego to istotnie szkolny globus, ujęty półkolistym ramieniem jednego z południków, zamocowany na 40-centymetrowym pręcie zakończonym okrągłą, czarną  stopką o średnicy 12 centymetrów. Średnica globusa to 15 centymetrów, obręcz południka odstaje od powierzchni kuli na półtora centymetra. Artystyczna interwencja artysty skupia się na pokryciu powierzchni globusa czerwoną i niebieska połyskującą farbą. Farba pokrywa jednolitą, gładką plamą lądy i oceany, których domyślamy się na powierzchni globu. Pod warstwą farby są widoczne zarysy precyzyjnie przyklejonych pasków mapy, dopasowanej do sfery globusa. Północna część globusa jest pomalowana na czerwono, południową półkulę pokrywa kolor niebieski. Kolor czerwony i niebieski zajmują podobny obszar, ale ich brzegi nie spotykają się na równiku. Granica pomiędzy kolorami nie porywa się z żadną linią, jaką znamy z typowego globusa. To precyzyjna linia dzieląca globus na dwie podobnej wielkości części, która faluje jak falbanka rozpięta pomiędzy zwrotnikami. Patrząc na globus od strony bieguna północnego zobaczymy czerwony, sferycznie zagięty kształt czwórliścia, stworzony z czterech nachodzących na siebie kół. Patrząc od strony bieguna południowego zobaczymy niebieski, sferycznie zagięty kwadrat. Geometryczne centra obu figur są na biegunach globusa.

Andrzej Dłużniewski w swoich pracach używał swoistego systemu synestetycznego, wedle której to, co czerwone oznacza pierwiastek męski, a to co niebieskie jest elementem kobiecym. Esencję swojej teorii wyraził w tytule innej pracy: „Jeżeli czerwone, okrągłe i męskie, to niebo, a niebieskie, kwadratowe i żeńskie to ziemia”. Ten system stosował w licznych obrazach, obiektach i instalacjach.

„Mały globus” nie jest jedynym  globusem autorstwa Andrzeja Dłużniewskiego. W 1971 roku zrealizował niewielki, poręczny jajowaty globus Europy. Lądy miały kolor biały, morza były czarnymi plamami. W tym globusie nie było podziałów administracyjnych ani zaznaczonego biegu rzek. Artysta często pracował także z mapami, które odbierał jako specyficzny zapis, pozwalający się odczytać tylko osobie zaznajomionej z kodem odwzorowania. 

Dłużniewski wykorzystał typową szkolną pomoc dydaktyczną, która zwykle obrazuje odwzorowanie fizyczne ziemi. Artysta zrezygnował z geograficznej dydaktyki, by przypomnieć nam, że Ziemia jest zamieszkiwana przez kobiety i mężczyzn i że obywatelom Ziemi do życia konieczne jest i powietrze i ląd.

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN