Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

Fabryka jest miejscem niewidzialnego wyzysku. Już w dobie fordyzmu i gospodarczego rozkwitu Europy w latach 20. XX w. fabryka pozwalała na zaistnienie tych, których jednostkowe nieistnienie podtrzymywało jej spójność, czyli sile roboczej. Fabryka była również punktem zapalnym przyszłej politycznej rewolty, jak i uosobieniem idei organizacji pracy i funkcjonalności składających się na ówczesną definicję postępu, w którą wierzyli artyści przedwojennej awangardy. Zafascynowany mechanizacją pracy i jej postępującą automatyką, Strzemiński pisał o fabryce Forda w 1924 r. w czasopismie „Blok": – „każdy samochód jest stopniowo wykonywany przez kilka tysięcy robotników, z których każdy ma do wykonania jedną najprostszą funkcję, ściśle określoną“. Na przedwojennym zdjęciu wykonanym dla jednej z największych francuskich agencji fotograficznych Rol, na rok przed Kompozycjami architektonicznymi Strzemińskiego, anonimowy fotograf uchwycił końcowy produkt łańcucha fabrycznej produkcji. W miejsce uwijających się przy taśmie robotników, widzimy oczekujące w hali garażu dziesiątki identycznych samochodów.

Magdalena Ziółkowska (Cytat za: Korespondencje. Sztuka nowoczesna i uniwersalizm, red. Jarosław Lubiak, Małgorzata Ludwisiak, Muzeum Sztuki w Łodzi, Łódź 2012, s. 836).

Fotografia przedstawia dziesiątki identycznych samochodów – standaryzowany produkt końcowy zautomatyzowanego i zmechanizowanego procesu produkcji. To właśnie przemysł samochodowy wprowadził w 1913 roku jako pierwszy nowy system organizacji pracy opracowany przez Henry’ego Forda. Fordyzm opierał się na masowej produkcji seryjnej wykorzystującej taśmę montażową oraz na podziale pracy na proste, powtarzalne czynności, których tempo wyznaczał ruch linii produkcyjnej. Tak zorganizowana fabryka ilustrowała definicję postępu, w który wierzyli artyści przedwojennej awangardy.