Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

Kawałki postrzępionego materiału i fragmenty papieru, geometryczne formy i nonszalanckie maźnięcia pędzla – pełen formalnych napięć kolaż Kurta Schwittersa zdaje się być efektem przypadkowych decyzji artysty. „Można jednak krzyczeć przy pomocy rupieci” – pisał Schwitters – „I robiłem to, zbijając i sklejając je razem.” Składanie prac z różnych, wtórnie użytych materiałów, jak gazety, bilety, fotografie, drobne przedmioty codziennego użytku, jest charakterystyczne dla całej twórczości Kurta Schwittersa po 1918 roku. Kolaż „MZ (Merz Zeichnung) 194" łączy więc w sobie różne pochodzące z realnego życia materiały, wprowadzając tym samym rzeczywistość do sztuki. Rzeczywistość zaś jawi się w tym świetle jako zbiorowisko przypadkowych obiektów i odpadków powojennej cywilizacji. Pierwsza wojna światowa wywarła zasadniczy wpływ na artystę: na przełomie lat 1918–19 powstała idea Merz, w ramach której tworzył do końca życia. Nazwa dla jego sztuki powstała przez przypadek, z użycia fragmentu słowa „kommerzbank” w jednym z kolaży. „Merz to tworzenie związków – najlepiej pomiędzy wszystkimi rzeczami na świecie” – pisał artysta. I jeszcze: „zbudować coś całkowicie nowego z gruzów […] to właśnie jest Merz”. Ta konstruktywna postawa różniła Schwittersa od dadaistów.

Anna Saciuk-Gąsowska (Cytat za: „Abecadło", red. Jarosław Lubiak, Muzeum Sztuki w Łodzi, Łódź 2010, s.nlb. [355]).

„Tworzenie nowego świata ze szczątków” – tak określał swoją twórczość jeden z najważniejszych prekursorów sztuki nowoczesnej Kurt Schwitters. Zdanie to ma szczególne znaczenie w kontekście końca I wojny światowej, kiedy trzeba było budować nowy świat, z resztek starego. To pofragmentowanie oddaje główny element programu artystycznego Schwittersa – idea „Merz”. Jest to całkiem nowe słowo, które artysta ukuł z rozbitego wyrazu „Kommerzial”. Tym samym oddaje ono sztuczność, fragmentaryczność, pewną przypadkowość oraz rozbicie wewnętrzne tworzonego świata. Prezentowana praca utworzona jest z pozbieranych resztek przyklejonych do papieru i połączonych w całość formą malarską. Przedstawienie jest abstrakcyjne, a jednocześnie bardzo konkretne. Tematem jest napięcie między chaosem i dynamiką form malarskich a statyką i spokojem środkowego elementu. To napięcie rodzi niepokój, a jednocześnie oddaje atmosferę czasu po wielkiej wojnie.

Karol Jóźwiak (Cytat za: „Korespondencje. Sztuka nowoczesna i uniwersalizm", red. Jarosław Lubiak, Małgorzata Ludwisiak, Muzeum Sztuki w Łodzi, Łódź 2012, s. 292).